درس‌هایی که از حج 94 باید می‌گرفتیم

ساعت حدود ۸:۳۰ صبح دوم مهرماه ۱۳۹۴؛ رمی جمرات، قربانگاه منا و میزبانی اجتماع جهانی حاجیان که باز هم به شدت زیر سوال رفت...

به گزارش انتخاب، یک سال از فاجعه گذشت؛ فاجعه‌ای در منا، محلی در چند کیلومتری مکه که بخش زیادی از اعمال حاجیان در مناسک حج، در این سرزمین انجام می‌شود.

شاید جمعیت میلیونی حجاجی که در این سرزمین بیتوته کرده بودند و راهی رمی جمره وسنگ زدن بر شیطان بودند، فکرش را هم نمی‌کردند گرفتار یکی از تلخ‌ترین و فاجعه‌بارترین حوادث تاریخ حج شوند؛ فاجعه‌ای که هزاران خانواده مسلمان را در سراسر دنیا داغدار کرد و چشم‌انتظار گذاشت.

هرچند اخبار این فاجعه بزرگ با بایکوت‌های خبری منابع عربستانی روبرو شد، اما برخی منابع از کشتار ۷۰۰۰ مسلمان در قربانگاه منا خبر دادند. در این میان فارغ از جمعیت زیاد مصدومان، بیش از ۴۴۰ تن از حجاج ایرانی نیز در جریان مناسک حج ۹۴ و تل اجسادی که در منا روی هم می‌افتادند، جان باختند و در نهایت هم با پیگیری‌های حکومتی و نمایندگان ویژه کشورمان، اجسادشان به کشور بازگشت؛ هرچند که تعدادی هم به دلیل شدت جراحات و از بین رفتن شناسه‌های هویتی، نهایتا در عربستان به خاک سپرده شدند.

بی‌کفایتی سعودی‌ها در برگزاری مناسک حج طی سال‌ها مکررا زیر سوال رفته رژیم سعودی کارنامه سیاهی در کشتار مسلمانانی دارد که برای زیارت خانه خدا به سرزمین وحی سفر می کنند، ناگفته‌های حج ۹۴ و فاجعه منا را با دکتر سیدامیرمحسن ضیایی، رییس جمعیت هلال احمر که در آن زمان همراه وزیر بهداشت و معاون وزارت امور خارجه، به عنوان نمایندگان کشورمان جهت پیگیری امور حجاج ایرانی به عربستان اعزام شدند را به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:

بی‌تدبیری بزرگ سعودی‌ها

دکترسید امین ضیایی گفت: تسلیت فرا رسیدن سالگرد شهادت شهدای منا، گفت: نیازی به تکرار مباحثی که قبلا عنوان شده نیست،   در درجه اول بی‌تدبیری بزرگ و عدم مدیریت سعودی‌ها در مناسک بزرگی مانند حج کاملا مشخص و مشهود بود. این بی‌تدبیری مانند آن است که اداره تشکیلات و جمعیت بزرگی را به دست کسانی بدهید که دانش، تجربه  و تعهد کافی جهت اجرای آن را ندارند. هرکسی که ناظر بر این ماجرا باشد و آن را بررسی کند، بنا به اصول علمی هم خواهد گفت که در اجتماعات بزرگ باید تمهیدات لازم جهت پیشگیری از ایجاد بحران و همچنین مدیریت بحران اندیشیده شود.

وی افزود: در مراسم حج که به طریق اولی بزرگ‌ترین مراسم مسلمانان و جلوه‌ای از وحدت در دین مبین اسلام است و از طرف دیگر تمام دنیا نگاه‌شان به این مراسم است، باید حساسیت به آن بیشتر باشد؛ به این معنی که احتمال اتفاقات در آن وجود دارد و بر همین اساس باید تلاش شود که این اتفاقات نیفتد و از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه، مدیریت بحران قوی و منسجمی وجود داشته باشد؛ اما متاسفانه این مباحث در سیستم سعودی‌ها وجود نداشت و به همین دلیل خود و دیگران را دچار مشکلات بزرگی کردند.

سیستم ناآماده سعودی و برخوردی انتظامی

رییس جمعیت هلال‌احمر درباره مشاهدات تیم اعزامی دولت ایران به عربستان سعودی و مباحثی که در آن زمان مطرح شد مبنی بر آنکه "سعودی‌ها قصد قبلی برای این اتفاق داشتند"، گفت: با توجه به آنچه ما آنجا مشاهده کردیم و از نزدیک در جریان برخوردهایشان بودیم، مشخص بود که سعودی‌ها قصد قبلی برای این موضوع نداشتند؛ چراکه از این موضوع حتما خودشان هم ضربه سنگینی می‌خوردند. اما کاملا مشخص بود که تمهیدات لازم را در نظر نگرفته بودند و برنامه‌ای برای پیشگیری و همچنین مدیریت بحران نداشتند. سیستم سعودی‌ها کاملا ناآماده بود؛ چه در بحث درمان و چه مسائل مدیریتی و نیروهای انتظامی.

ضیایی افزود: سعودی‌ها با موضوعی کاملا فنی باید به نوعی علمی برخورد می‌کردند، اما متاسفانه این مبحث جایی در برخورد آنها نداشت، برخورد انتظامی کرده و منطقه را به محاصره نیروهای انتظامی درآوردند. غیر از این هم کار دیگری انجام ندادند.

درس‌هایی که از حج ۹۴ گرفتیم

وی ادامه داد: از طرف دیگر ما نیز در مجموعه داخل کشور خود هیجان‌زده عمل کردیم و همین امر مقداری سبب شد آنها کارهای واکنشی انجام دهند. ما باید خودمان را هم ببینیم. ما نیز باید آمادگی‌های لازم را به حجاج‌مان برای برخورد با چنین حوادثی می‌دادیم. اگر بنا بود امسال حاجیان ایرانی مشرف شوند، اقدامات زیادی را پیش‌بینی کرده بودیم که سال‌های قبل آنها را انجام نمی‌دادیم. مجموعه هلال‌احمر و سازمان حج  و زیارت تدابیر زیادی را برای امسال در نظر داشتیم. به عنوان مثال دستبندهای شناسایی جی‌ پی‌اس و همچنین آموزش به مسوولان کاروان‌ها در نظر گرفته شده بود؛ با این پیش فرض که کاروان‌ها و مسوولان آنها فکر کنند وارد مجموعه‌ای می‌شوند که مدیریت درستی ندارد و صفر تا صد کارها را باید خودشان انجام دهند.

ضیایی ادامه داد: البته شاید لازم بود ما در مجموعه خودمان افرادی داشته باشیم که جدا از بحث ارائه خدمات، در صورت بحران نیز وارد عمل می‌شدند و اقدامات لازم را انجام می‌دادند. ما در حج پارسال این همه تلفات دادیم، بنابراین باید از حج سال گذشته درس بگیریم و از هم‌ اکنون بررسی‌های لازم را برای سال‌های بعدی اعزام حاجیان در نظر داشته باشیم، تمام مباحث را پیش‌بینی کرده و برای آن راهکار ارائه کنیم. از این حادثه باید درس‌های زیادی گرفته باشیم.

هلال احمر سعودی پاسخ هلال احمر ایران را نداد

رییس جمعیت هلال‌احمر در پاسخ به سوال ایسنا درباره نحوه تعامل هلال‌احمر ایران با هلال‌احمر عربستان در فاجعه منا، گفت: قبل از اینکه به عربستان اعزام شویم بلافاصله با هلال‌احمر سعودی تماس گرفتیم، اما متاسفانه آنها پاسخگوی ما نشدند. چندین بار سعی کردیم با رییس یا معاونان هلال‌احمر سعودی تماس برقرار کنیم، اما هلال‌احمر آنها وابسته به دولت است و براساس نظر دولت فعالیت می‌کند. این در حالی است که هلال‌احمر ایران تشکیلاتی مستقل است و براساس مقررات بین‌المللی کار می‌کند. به همین دلیل هلال‌احمر سعودی مایل نبود با ما وارد بحث شود. از طرفی هم ما کتبا با آنها مکاتبه کردیم و اعلام آمادگی جهت کمک کردن به آنها را داشتیم، اما پاسخی از آنها دریافت نکردیم.

وی ادامه داد: همین موضوع را به فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های هلال‌احمر و صلیب سرخ منتقل کردیم و به عنوان عضو جامعه بین‌المللی هلال‌احمر و صلیب سرخ، مباحثی را عنوان داشتیم. آنها هم توصیه‌هایی کردند. در جلسات هیات حاکمه نیز اعلام کردیم که جدا از سیاست‌های کشوری، باید جمعیت‌های ملی در این حادثه وارد شوند و به عربستان تذکر دهند.

شرایط بد سعودی‌ها در روزهای بروز فاجعه

رییس جمعیت هلال‌احمر در ادامه درباره چگونگی شناسایی اجساد ایرانی و تحویل آنها به ایران نیز گفت: زمانی که آنجا بودیم با سازمان پزشکی قانونی سعودی به سردخانه‌ها رفتیم و تاکید کردیم که هیچ یک از شهدای ایرانی نباید آنجا دفن شوند. آنها نیز گفتند هیچ اعتقادی ندارند که شهدای ما را نگه دارند. البته شرایط‌شان شرایط بدی بود. از طرفی هم در فضای مجازی و ... تبلیغ می‌شد که عربستان نمی‌خواهد شهدای ایران را بازگرداند، اما شرایط سعودی‌ها ناجور بود. سردخانه‌هایشان محدود و آمادگی برای شناسایی تمام اجساد را نداشتند. به همین دلیل هم طبق رسوم اهل سنت در دفن اجساد، عمل کردند. باز هم ما تاکید کردیم که حتی یک نفر از شهدای ایرانی نباید آنجا بماند و آنها نیز برای تفکیک و شناسایی اجساد، از ما فرصت خواستند.

خسارت‌هایی که امسال به هلال احمر ایران وارد شد

ضیایی درباره تعیین تکلیف تجهیزات، امکانات و داروهای هلال‌احمر ایران در عربستان با توجه به اینکه امسال حجاج ایرانی جهت حج مشرف نمی‌شوند، گفت: هم جمعیت هلال احمر و سازمان حج و زیارت امکانات زیادی در آنجا دارند و البته از چند ماه گذشته فکر می‌کردیم که ممکن است امسال حجاج ایرانی مشرف نشوند و به همین دلیل کارهایمان را برای بازگرداندن امکانات‌مان شروع کرده بودیم، اما عربستان به هیچ عنوان اجازه ورود به ما نمی‌داد و ما با تماس تلفنی با مالکان مراکز در آنجا، اقداماتی را انجام دادیم.

رییس جمعیت هلال‌احمر افزود: داروهایی که به عربستان برده بودیم را سعی کردیم به بعثه سایر کشورها نظیر عراق دهیم که البته فروش این داروها هم امکان نداشت و داروها را به صورت رایگان ارایه کردیم. بعثه عراق نیز داروها را تا حد لازم استفاده می‌کند و مابقی را به عراق بازمی‌گرداند و در آنجا در مورد آنها تصمیم گرفته می‌شود. امسال خسارت بزرگی به جمعیت هلال‌احمر ایران بابت ماندن داروها و امکانات‌مان در عربستان وارد شد.