پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : «برنامه جامع اقدام مشترک» از امروز پتانسیل عملیاتی‌شدن پیدا می‌کند. تمام پیش‌بینی‌های انجام‌شده به اجرا گذاشته شده تا روز گذشته یعنی ٢٦ مهرماه همه طرف‌های پرونده هسته‌ای وارد مرحله اجرائی شوند. مسئولیت اصلی در پاسخ‌گویی، برعهده آمریکا و ایران بود که آمریکا با عبور از معابر پیچیده و تودرتو بالاخره موافقت سیاسی خود را اعلام کرد. در ایران هم به‌طور مشابه، بحث‌های جدی صورت گرفت و باوجود اظهارنظرهای سیاسی مخالف و موافق، این بحث‌ها سرانجام به پاسخ مثبت سیاسی ایران منتهی شد.
قبل از این اظهارنظرها، خوشبختانه شورای امنیت سازمان ملل متحد، موضوع را از نظر حقوقی در قالب صدور قطع‌نامه ٢٢٣١ به پایان رساند و علاوه بر تأیید توافق هسته‌ای ایران و گروه ١+٥، کلیه قطع‌نامه‌های گذشته علیه ایران را به کار گرفت تا در یک «کانال واحد»، راه را برای اجرای توافق هسته‌ای، تعلیق و سپس لغو تحریم‌ها باز کند.
بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز هم‌زمان با چند سفر به ایران، مقدمات بازرسی و تطبیق تغییرات صنعت هسته‌ای ایران را براساس توافق هسته‌ای وین فراهم کردند. اکنون که در روز اجرای برجام قرار داریم، همه نگاه‌ها در جهان به سوی ایران است که مرحله‌به‌مرحله آمادگی خود را برای انجام تغییراتی در سایت‌های هسته‌ای نطنز، فردو و رآکتور آب سنگین اراک اعلام کند. پس از چنین اعلام آمادگی‌ای، آژانس با اعزام کارشناسان خود، مراتب تطبیق تغییرات انجام‌شده با توافق هسته‌ای وین را اعلام خواهد کرد. در هر مرحله که آژانس اجراشدن توافق ایران را با گروه ١+٥ اعلام کند، آمریکا نیز به لغو تحریم‌های ریاست‌جمهوری و تعلیق مرحله‌ای تحریم‌های مجلسین آمریکا می‌پردازد. اتحادیه اروپا نیز در یک اقدام، تمام تحریم‌های خود را به حالت تعلیق در می‌آورد.
درصورتی‌که در این ایام، اختلاف‌نظری بین ایران و گروه ١+٥ به وجود آید، کمیسیون مشورتی و نظارتی گروه ١+٥ وارد شور شده و درباره اختلاف پیش‌آمده اظهارنظر می‌کند. با پایان‌یافتن اعمال تمام تغییرات پیش‌بینی‌شده در صنعت هسته‌ای ایران و تعلیق همه تحریم‌ها، دوران اعتمادسازی شروع می‌شود. این دوران ١٠ تا ١٥ سال طول می‌کشد و ایران می‌پذیرد که پروتکل الحاقی به اجرا درآید. آژانس در این ایام قادر خواهد بود از همه تأسیسات هسته‌ای ایران و هر نقطه ظن و تردید‌برانگیز، بازرسی کرده و به جامعه جهانی گزارش دهد که هیچ‌گونه انحرافی به سوی تسلیحاتی‌شدن در ایران وجود ندارد.
حین دوران اعتمادسازی، تحریم‌های موشکی در عرض هفت تا هشت سال به حالت تعلیق درمی‌آید و در پایان ١٥ سال، آمریکا اقدام به لغو همه تحریم‌ها خواهد کرد که می‌تواند در قالب تصویب یک قطع‌نامه از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد صورت گیرد و همه تحریم‌های غرب را شامل شود. به‌این‌ترتیب در پایان دوران اعتمادسازی، ایران می‌تواند از آزادی‌ها و امتیازهای عهدنامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به طور کامل برخوردار شود و هرگونه مایل است صنعت هسته‌ای خود را پیش ببرد. دراین‌میان، سیاست‌های کلان جهانی و به‌ویژه سیاست‌های کلان آمریکا و ایران در موفقیت یا عدم موفقیت پروسه اتخاذشده، دخیل خواهند بود. ایران و آمریکا نسبت به هم بی‌اعتماد هستند؛ بنابراین در هر بزنگاهی قصد دارند یکدیگر را متهم کنند که در پی نقض توافقات هسته‌ای قرار دارند. از سوی دیگر در یک فضای تقابلی هیچ‌گاه نمی‌توان یک توافق بینالمللی را پیش برد.
به علاوه اگر در کمیسیون مشورتی نظارتی به جای دوست، دشمن ما نشسته باشد، یقینا به نفع ما حکم نخواهد داد. پس در هر دو کشور باید فکری برای این فضا کرده و بر عهده دولتمردان دو کشور است که تنفر و بی‌اعتمادی را بین دو کشور ترویج و تشویق نکنند. برخی در دو کشور اصولا با این نیت روز برجام را شروع می‌کنند که بتوانند با اولین بهانه آن را نقض کرده و تقصیر را به گردن طرف مقابل بیندازند؛ زیرا آنها متعهد به تلاش‌های چندساله و دستاوردهای آن نیستند.
هرکدام از قدرت‌های جهانی هم که تصمیم داشته باشند در کنار ایران قرار گیرند و از فضای «پسابرجام» برای همکاری‌های اقتصادی، صنعتی و حتی سیاسی- امنیتی استفاده کنند، عضوی از گروه ١+٥ هستند که برای رسیدن به هر هدفی، نیازمند به اجرا در آمدن توافقات هسته‌ای وین هستند. ازاین‌رو فضای خصومت بین ایران و آمریکا به نفع هیچ‌کس نیست. طرف اصلی ایران در پرونده هسته‌ای کماکان آمریکاست. تا زمانی که آمریکا رسما چراغ سبز به اروپا، چین و بقیه نشان ندهد، سرمایه‌گذاری آن کشورها در ایران صورت نمی‌گیرد و اگر هم صورت بگیرد، قابل دوام نخواهد بود. با توجه به شرایط امروز ایران، اگر سرمایه‌گذاری خارجی در کشورمان صورت نگیرد، اقتصاد و صنعت ایران از حالت رکود خارج نمی‌شود، بازسازی صنایع فرسوده ایران به تعویق می‌افتد، تولید در ایران افزایش پیدا نمی‌کند و شغل به اندازه‌ای که بر نرخ بیکاری اثر قابل توجه بگذارد، ایجاد نخواهد شد. پس دشمنی‌های تاکتیکی هم باید با محاسبات دقیق صورت گیرد تا آثار مخرب استراتژیکی بر جامعه در حال انتظار ایران بر جای نگذارد.
*سیدعلی خرم.استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه / روزنامه شرق