زمزمه جدایی نجران از عربستان/ زلزله در بین آل سعود

چند روز پیش رئیس قبایل 'یام و ولد' نجران از تلاش قبایل این منطقه برای جدایی از عربستان سعودی خبر داد، خبری که ناظران منطقه در شرایط کنونی از آن به عنوان زلزله سیاسی در عربستان یاد می کنند.

ایرنا نوشت: شیخ عبدالله فوزی اکرم اعلام کرده که قبایل نجران در آغاز ماه مبارک رمضان، در نشست مشترک خود بار دیگر بر جدایی از دولت عربستان تاکید خواهند کرد.

شیخ اکرم گفته است که ارتش عربستان، منطقه نجران را با موشک و خمپاره هدف قرار می دهد و به دروغ، یمنی ها را به این کار متهم می کند.

وی همچنین تاکید کرده که برخی از قبایل جنوب نجران برای رویارویی با تجاوز عربستان، با نیروهای یمنی متحد شده اند و استقلال نجران از دولت مرکزی عربستان، قطعی است و بی شک اتفاق خواهد افتاد.

** پیشینه تاریخی استان نجران

نجران آخرین منطقه ای بود که در سال 1934 و پس از تأسیس کشور عربستان در سال 1932 میلادی با جدا شدن از یمن به عربستان پیوست.

عربستان سعودی در همین سال (1934) همچنین عسیر و جیزان را که پیش از آن جزء یمن بودند ضمیمه خود کرد. البته ضمیمه این شهر پس از اختلاف طولانی بین زمامداران سعودی و حاکمان امامیه یمن اتفاق افتاد.

نجران در سال 1965 به عنوان یک شهر جدید از سوی حکومت سعودی اعلام شده و هم اکنون یکی از مناطق مهم کشاورزی و بازرگانی عربستان و دارای یک فرودگاه داخلی است؛ مساحت شهر نجران در حدود 119000 متر مربع می باشد

در سال 1922، حکومت آل سعود به تحریک مستقیم انگلستان به جنوب حمله می برد تا بتواند منطقه عسیر را در مجاورت نجران اشغال کند. بهانه آل سعود برای حمله به این منطقه، بافت مذهبی مختلط آن میان اهل سنت شافعی و شیعیان اسماعیلی بود و ریاض ادعا می کرد اهل سنت از این که تحت حاکمیت یک دولت شیعه (زیدی) باشند واهمه دارند. نیروهای نظامی وابسته به ملک عبدالعزیز (پادشاه آل سعود) با تسلیح و پشتیبانی بریتانیا نبرد سختی را به اهالی منطقه عسیر تحمیل کردند و نهایتا بعد از دو سال درگیری توانستند این منطقه را به صورت کامل اشغال کنند. آل سعود بعد از فتح کامل «عسیر» به تجاوزگری خود ادامه داد و نزدیک به 15 سال درگیری مرزی و تهاجم نظامی را به حکومت شیعی یمن تحمیل کرد. نتیجه این تهاجم وسیع، جدایی رسمی دو منطقه نجران و جازان از سرزمین یمن و انضمام آن به قلمرو حاکمیتی آل سعود بود.

در سال 1934، حاکم وقت دولت یمن با حضور در طائف، معاهده ای را با ملک عبدالعزیز، حاکم ریاض و مؤسس سلسله پادشاهی آل سعود امضا کرد که به موجب آن، نجران به صورت رسمی به قلمرو حکومت آل سعود ضمیمه می شد. از آن زمان، نجران جزئی از قلمرو حکومتی آل سعود به حساب می آید، اما هنوز هم بعد از گذشت بیش از 80 سال، گروه هایی در این منطقه وجود دارند که با برپایی سالگرد امضا قرارداد طائف، منطقه خود را 'اشغال شده' می خوانند و یاد مبارزان علیه آل سعود را گرامی می دارند.

** اهمیت استراتژیکی استان نجران

منطقه نجران از سه منظر با بقیه خاک عربستان متفاوت است و به عبارت دقیق تر می توان آن را گسل های غیرفعال زلزله ای خواند که در صورت تحریک آن می تواند زلزله ای مهیب را در داخل اراضی عربستان سعودی پدید آورد. پیشینه تاریخی این منطقه و پیوندهای قبیله ای و فرهنگی آن با یمن، اکثریت شیعه (اسماعیلی) این منطقه و مخالفت آنان با نظام وهابیت حاکم بر ریاض و بالاخره موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک آن به نوعی است که شاید بتوان آن را یکی از حساس ترین و آسیب پذیرترین نقاط قلمرو حاکمیت آل سعود دانست.

منطقه نجران، یکی از مناطق (ایالت) 13گانه قلمرو آل سعود است که از نظر تاریخی آخرین منطقه ای بود که به قلمرو حاکمیتی عربستان ضمیمه شد. این منطقه حدود 360هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و از این حیث، یکی از وسیع ترین مناطق شبه جزیره محسوب می شود. بافت کوهستانی آن به نوعی دروازه و مرز بیابان های داخلی حجاز به حساب می آمده و هم اکنون نیز بخش مهمی از آب شبه جزیره از این منطقه تامین می شود. «سد وادی نجران» در این منطقه، چهارمین سد شبه جزیره حجاز است و علاوه بر تامین آب منطقه نجران، نیروگاه برقی حاشیه سد را تغذیه می کند که برق تولیدی این نیروگاه علاوه بر نجران در شبکه برق دو منطقه مجاور نیز توزیع می شود.

** آثار باستانی نجران

منطقه نجران، یگانه منطقه تاریخی-تمدنی شبه جزیره عربستان به شمار می رود که آثار تاریخی آن بیش از دو هزار سال قدمت دارد.

در نجران آثار باستانی گوناگونی وجود دارد، آثار برجسته أخدود، نقوش و سنگ نبشته های مختلف از دوران باستان، قلعه ها و کاخ های شاهان پیشین یمن، هزارها مواقع تاریخی و شگفت انگیز، واحات سر سبز و زیبا و اماکن گردشگری مختلف که نظر گردشگران از سایر نقاط دنیا را جلب می کند و به سوی خود می کشاند.

نجران اکنون از پررشدترین شهرهای عربستان است و جمعیت آن از 47500 نفر در سال 1974 به 90983 نفر در 1992 رسید و براساس سرشماری سال 2004 جمعیت این شهر 246880 نفر ذکر شده است.

بیشتر مردم نجران پیشهٔ کشاورزی دارند. سد بزرگی در شمال شهر وجود دارد که بنام «سد وادی نجران» معروف است، ظرفیت این سد در حدود 85 میلیون متر مکعب است که برای آبیاری باغهای میوه، نخل خرما، صیفی جات و شتوی جات استفاده می شود.

** بافت اجتماعی و فرهنگی منطقه

از نظر اجتماعی، منطقه نجران دارای جامعه ای کاملا قبیله ای می باشد و هنوز هم امور محلی از طریق تصمیمات شیوخ قبائل اجرایی می شود. حدود 80 درصد اهالی نجران را اتباع قبیله «یام» تشکیل می دهند که مرکز آنان از گذشته دور همین منطقه نجران بوده است. دومین گروه قبیله ای بزرگ منطقه، قبیله «همدان» می باشد که مرکزیت آن در داخل کشور یمن کنونی می باشد و در حال حاضر نیز بیش ترین روحیه ملی یمنی ها در قبیله همدان حکمفرما است.

از نظر نهادهای امنیتی آل سعود، فرزندان قبیله همدان به صورت بالقوه یک تهدید امنیتی برای تمامیت ارضی عربستان سعودی به حساب می آیند! سومین بزرگ ترین قبیله این منطقه، قبیله «عجمان» می باشد که در نقاط مختلف شبه جزیره به صورت پراکنده وجود دارند. این قبیله، تنها قبیله سنی منطقه به حساب می آید. چهارمین و بالاخره کوچک ترین قبیله این منطقه، قبیله «الوعلة» می باشد که کم تر از 5 درصد ساکنان نجران را شامل می شود. قبیله وعلة بافت تقریبا یکدست 'شیعه دوازده امامی' دارد و حتی عده ای معتقدند قبیله الوعله، یکی از شاخه های قبیله بزرگ یام است که به علت مذهب متمایز آن (شیعه دوازده امامی) به مرور از قبیله مادر فاصله گرفته است.

از نظر مظاهر اجتماعی-فرهنگی نیز منطقه نجران نسبت به مناطق مرکزی شبه جزیره حجاز بافت متفاوتی دارد. لهجه «نجرانی» تفاوت های محسوسی با لهجه رسمی حجازی دارد و قرابت های آن با لهجه یمنی به اندازه ای است که حتی برای بسیاری از سکنان مناطق مرکزی و شمالی شبه جزیره، تشخیص بین یمنی و نجرانی مشکل است. در پوشش نیز سربند (چفیه و اقاله) نجرانی ها – مانند منطقه شرقیه – سفیدرنگ است و با فرهنگ سنتی مناطق مرکزی و شمالی (قرمزرنگ) عربستان تفاوت دارند. ضمن این که نجرانی ها به صورت سنتی، از دستار و خنجر بر روی لباس عربی خود استفاده می کنند که از این نظر نیز کاملا مشابه یمنی ها می باشند.

** مذهب متمایز نجران

بیش از 80 درصد اهالی نجران، پیرو فرقه «اسماعیلیه» می باشند که یکی از شاخه های تشیع به حساب می آید و از نظر تاریخی و سیاسی نیز قیام های متعددی علیه خلفاء و حاکمان سنی را در کارنامه دارند.

بعد از اسماعیلیه، بیش ترین گرایش مذهبی به فرقه «زیدیه» است که باز هم شاخه ای از تشیع می باشد. زیدی های نجران، عمدتا فرزندان قبیله همدان هستند و با توجه به اشتراک مذهبی و قبیله ای با یمن، همبستگی زیادی با ملت یمن دارند.

** موقعیت ژئوپلتیک نجران

منطقه نجران از نظر جغرافیایی، یکی از مناطق کوهستانی جنوب شبه جزیره به حساب می آید که با توجه به ارتفاع بالای آن نسبت به مناطق شمالی، اشراف خوبی بر مناطق مرکزی شبه جزیره عربستان دارد.

همچنین این منطقه، دروازه استان حضرموت به کشور یمن می باشد. استان حضرموت، یکی از اصلی ترین استان های تحت نفوذ القاعده در یمن می باشد. حضرموت، همچنین دروازه ارسال کمک های نظامی زمینی آل سعود به مخالفان انصار الله به حساب می آید. در صورت تهدید امنیت نجران، ارسال تسلیحات و پشتیبانی از تروریست های القاعده که در حال جنگ با نیروهای مردمی و انصار الله یمن هستند برای آل سعود بسیار مشکل خواهد شد.

** نتیجه

با گذشت 84 روز از تجاوز جنگنده های عربستان و اتئلاف عربی - آمریکایی به یمن و به رغم کشته یا مجروح شدن حدود 10 هزار یمنی و نابودی زیرساخت ها و تمامی تاسیسات این کشور، این حملات نه تنها مقبولیت نیروهای انصار الله در یمن را کاهش نداده، بلکه روز به روز بر خاستگاه و مقبولیت این جنبش در یمن و همچنین طرفداران آن در عربستان و منطقه افزوده است، چرا که تهاجم و مشکلات موجود در این کشور موجب تقویت وحدت در میان گروه ها و مردم مظلوم یمن که خواستار استقلال و آزادی هستند، شده است.

نکته مهم آنکه، با توجه به درگیری های شدید میان خاندان آل سعود برای کسب قدرت و روحیه قیام در میان مردم نجران علیه آل سعود، این موضوع می تواند سرآغاز زلزله سیاسی در کل عربستان شده و حداقل زمینه جدایی نجران و احتمالا دو استان دیگر یمن را که در سالهای پیش از این کشور جدا و به عربستان منضم شده اند را فراهم نماید.