وزارتخانه‌ای که مأموریت اصلی اش تعلیم و تربیت است، حالا کارش به جایی رسیده که بیش از هر چیز باید پاسخگوی حجم گسترده‌ای از مراجعات طلبکارانی باشد که بابت مطالباتشان از دوره مدیریت قبلی، راهروهای وزارتخانه را پر کرده اند. آن‌طور که مسئولان وزارت آموزش و پرورش اعلام می‌کنند، این وزارتخانه حدود 4 هزار میلیارد تومان بدهی دارد که حجم انبوهی از آن مربوط به سازمانهای بیمه‌گر، مطالبات معوق فرهنگیان و پرداخت معوقات رفاهی آنان است. این مطالبات حالا به اندازه‌ای است که مسئولان وزارت آموزش و پرورش اعلام می‌کنند که حتی به بسیاری از استخرها و رستوران‌های شهر بدهکارند و این موضوع هم به خاطر تصمیمات عجولانه و شتابزده مسئولان سابق بوده است.
محمد فاضل، مدیرکل دفتر وزارتی و مشاور وزیر آموزش و پرورش به خبرنگار «ایران» می‌گوید: دولت قبلی در عین اینکه ثروتمندترین بوده، بیشترین بدهی را هم بالا آورده است. او همچنین تأکید می‌کند: «دولت سابق چیزی در حدود 2 هزار و 500 میلیارد ریال بدهی فقط در زمینه تجهیز فضای آموزشی روی دست مدیریت کنونی آموزش و پرورش گذاشته است. همچنین یکی از معاونت‌های دولت سابق 62میلیارد ریال در یک حوزه هزینه کرده است که این میزان پول هنوز پرداخت نشده است. از سوی دیگر، این وزارتخانه 2 هزار میلیارد ریال به سازمانهای بیمه‌گر بدهکار است و این بدهی‌ها هم به علت طرح‌های شتابزده روی دست وزارت آموزش و پرورش مانده است. گفت وگوی «ایران» با محمد فاضل، خواندنی است به اعتبار آنکه حقایقی از سوءمدیریت ها را آشکار می کند.
آقای فاضل! طراحان استیضاح وزیر آموزش و پرورش یکی از دلایلی را که برای این استیضاح برشمرده‌اند این بوده که آقای دکتر فانی نتوانسته مطالبات فرهنگیان را پرداخت کند. این درحالی است که مدیران آموزش و پرورش در مصاحبه‌های مختلف اعلام کردند که این حجم از مطالبات مربوط به دولت گذشته است. می‌خواهم بدانم واقعیت این مطالبات چیست؟
متأسفانه مشکلات آموزش و پرورش بسیار است. به دلیل فراگیر بودن فعالیت های این وزارتخانه ما نمی‌توانیم بگوییم که این مسائل در محدوده زمانی خاصی ایجاد شده و در محدوده زمانی خاصی هم باید از بین برود. وزارت آموزش و پرورش به علت نوع فعالیت و تعداد پرسنلی که دارد، بدهی‌هایش بسیار زیاد است. اما بخشی از این بدهی‌ها به علت سوءمدیریت‌ها و تصمیم‌گیری‌های غلط در امر آموزش و پرورش بوده است. در حقیقت مدیران سابق می‌توانستند تصمیم‌گیری‌های بهتری داشته باشند تا بدهی این وزارتخانه کمتر باشد اما این اتفاق نیفتاد و آنها با تصمیم‌گیری‌های نادرست موجب شدند که حالا این وزارتخانه به بسیاری از سازمان ها بدهکار باشد. حالا مجبور هستیم پاسخگوی اقدامات غلط مدیران قبل باشیم. با این حال تغییر و اصلاح برخی از برنامه‌های بدون تدبیر گذشته را در دستور کار خود قرار داده‌ایم.
پرهزینه‌ترین طرحی که در دوره قبل اجرا شد از نگاه شما چیست؟
یکی از مهم ترین مشکلات فعلی ما اجرای شتابزده نظام آموزشی 3-3-6 است. تغییر در نظام آموزشی و اضافه شدن پایه ششم و تغییراتی که در آن سال‌ها اتفاق افتاد بسیار شتابزده بود. این اقدام بدترین تصمیمی بود که در آن زمان گرفته شد. متأسفانه در آن زمان زمینه‌های لازم برای اجرای این دوره وجود نداشت و البته تسهیلات لازم هم برای اجرای آن در نظر گرفته نشده بود. وقتی پایه ششم ابتدایی در مدارس شکل گرفت آموزش و پرورش نیاز به 24 هزار معلم داشت و مسئولان در آن دوران بخشی از نیروها را که آمادگی لازم برای تدریس در این پایه نداشتند استخدام کردند. بسیاری از استخدام‌ها از روی بی‌تدبیری بود. معلم‌های کم تجربه که توان اداره کلاس در این پایه را نداشتند استخدام شدند. همچنین فضای آموزشی لازم برای این پایه در مدارس وجود نداشت. چرا که فضای آموزشی مدارس 5 کلاسه طراحی شده بود به همین علت مدیران، کلاس‌های غیر استاندارد را برای پایه ششم در مدارس در نظر گرفتند. مسئولان دولت قبل بخوبی می‌دانستند که وقتی یک پایه به نظام آموزشی اضافه می‌کنند کلاً سیستم هدفگذاری تغییر می‌کند اما متأسفانه این سیستم تغییر نکرد. منتقدان و مدافعان نظام آموزشی در آن دوران بخوبی می‌دانستند که اجرای این نظام آموزشی یک حرکت شتابزده و عجولانه است. اما مسئولان دولت قبل به حرف کسی توجهی نکردند و حالا نتیجه‌اش این شد که در دولت یازدهم آموزش و پرورشی را تحویل گرفتیم که با مسائل و مشکلات آموزشی بسیاری روبه‌رو است.
گویا محتوای کتاب‌های درسی هم منطبق با نیاز دانش‌آموزان طراحی نشده بود و همین موضوع موجب افت شدید تحصیلی در پایه ششم ابتدایی شد.
بله همینطور است. تولید کتاب‌های درسی یک فرایند دارد. تولید کتاب‌ها یک مرحله تخصصی است که باید با توجه به شرایط سنی و میزان یادگیری دانش‌آموز طراحی شود. اما به علت تعجیل در کار به این موارد توجهی نشد و عدم طراحی صحیح برای این پایه مشکلات بسیاری را برای معلم، دانش‌آموز، خانواده‌ها و حالا ما ایجاد کرده است. همچنین امسال به علت حذف پایه اول دبیرستان تعداد زیادی نیرو روی دستمان مانده و البته فضای آموزشی نیز کارایی ندارد. اینها مجموعه تصمیماتی هستند که به علت سوء تدبیر اتخاذ شد. با این حال مشکلات به جای مانده از دولت قبل در نظام تعلیم و تربیت بسیار است.
شما برای این موضوعات چه تمهیداتی دارید؟
ما اعتقاد داریم باید در برخی از برنامه‌ها اصلاحات انجام شود. هم‌اکنون متناسب‌سازی فضای آموزشی را در دستور کار قرار دادیم و تلاش می‌کنیم فضاهای آموزشی که ساخته می‌شود متناسب با نیاز آموزشی باشد. همچنین درباره کتاب‌های درسی باید گفت بازنگری جدی را در این زمینه آغاز کرده‌ایم. در حال استاندارد‌سازی تجهیزات مورد نیاز مدارس هستیم. متأسفانه برخی از دروس برای آموزش نیاز به رایانه دارند که خیلی از مدارس و کلاس‌های درس مجهز به رایانه نیست. دانش‌آموز سر کلاس درس به صورت شفاهی اطلاعات را از معلم یاد می‌گیرد که این موضوع با اهداف آموزش رایانه مغایر است. بنابراین تجهیز مدارس در دستور کار ما است.
بدهی 4 هزار میلیاردی آموزش و پرورش به فرهنگیان شامل چه مواردی می‌شود؟
در شروع دولت یازدهم ما با حجم بسیاری از مطالبات فرهنگیان روبه‌رو بوده‌ایم. بالغ بر 600 میلیارد ریال کمبود منابع مالی مابه التفاوت حذف ارز مرجع در تهیه کاغذ مورد نیاز چاپ کتاب درسی برای ما انباشته شده بود. از دیگر بدهی‌های آموزش و پرورش در دولت یازدهم موضوع مطالبات رفاهی و فرهنگی معلمان است. در این حوزه مسئولان وزارتخانه بالغ بر 970 میلیارد ریال بدهی دارند. همچنین 940 میلیارد ریال بابت بیمه معلمان به سازمانهای بیمه‌گر بدهکاریم که این موضوع هم یادگار دولت سابق است. علاوه بر آن در زمینه بیمه طلایی معلمان هم بالغ بر 2 هزار میلیارد ریال بدهی به بیمه داریم.
این 4 هزار میلیارد بدهی چگونه شکل گرفته است؟
دولت سابق چیزی در حدود 2 هزار و 500 میلیارد ریال بدهی فقط در زمینه تجهیز فضای آموزشی روی دست ما گذاشته است. در زمینه تکمیل طرح‌های نیمه تمام رقمی بالغ بر32 هزار میلیارد ریال کمبود اعتبار داریم. خیلی از طرح‌ها به علت همین کمبود منابع مالی اجرا نشده است. همچنین در زمینه وسایل گرمایشی 2 هزار میلیارد ریال بدهی داریم که اگر با پیمانکاران تسویه حساب نکنیم قرارداد جدید با ما نخواهند بست. همچنین یکی از معاونت‌های دولت سابق 62 میلیارد ریال هزینه برگزاری مراسم و همایش کرده است که این میزان پول هنوز پرداخت نشده است. این اقدامات شتابزده و بدون فکر انجام شده و موجب شده تا حالا وزارت آموزش و پرورش بدهکار بسیاری از ارگان‌ها باشد.
حجم بدهی‌های آموزش و پرورش در دولت یازدهم چقدر است؟
این بدهی‌ها به گونه‌ای است که به دولت یازدهم نیز کشیده شده است. مثلاً اگر دولت سابق، مطالبات پایان خدمت بازنشستگان سال 91 و 92 را که 90 میلیارد تومان بود پرداخت می‌کرد دیگر این رقم به دولت یازدهم منتقل نمی‌شد. اما متأسفانه برخی‌ها اعلام می‌کنند که این حجم از مطالبات فرهنگیان در دولت یازدهم داده نشده است در حقیقت آنچنان بیان می‌کنند که انگار دولت یازدهم این بدهی را به بار آورده است.
مهم ترین مطالبه فرهنگیان از نگاه شما چیست؟
حقوق و مزایایی است که تاکنون پرداخت نشده است. وزارت آموزش و پرورش با بخشی از معلمان حق‌التدریس تسویه حساب نکرده است و تاکنون حقوق آنها پرداخت نشده است.
مجموع این حقوق معوق چه میزان است؟
حدود 970 میلیارد ریال است. این فقط یک رقم از مطالبات باقیمانده همکاران ما در مدارس است.
آیا جابه جایی منابع هم برای این تصمیمات داشتند؟
بله. وسط سال تحصیلی آقایان تصمیم می‌گرفتند طرح ضیافت را اجرا کنند یا تحت عنوان مدارس قرآنی تعداد زیادی مدارس، بدون برنامه به عنوان مدارس قرآنی تغییر کار دادند جالب اینجاست بعضی از معلم‌هایی که استخدام شده بودند روخوانی قرآن را بلد نبودند. همه این برنامه‌ها بودجه می‌خواهد. طبیعتاً از جایی این بودجه کسر می‌شد و به طرح‌های جدید داده می‌شد.
مگر می‌شود منابع را نادیده گرفت؟
نمی شود اما آقایان انجام می‌دادند.
گفته شده وزارت آموزش و پرورش به برخی استخرها و رستوران‌های شهر نیز بدهکار است؟
بله همینطور است. نتیجه این تفکرات غلط، بار مالی بسیار برای وزارتخانه است. مثلاً آقایان بحث ضیافت را مطرح کردند و اعلام کردند که تمام معلمان کشوری به همراه خانوادهایشان یک شب میهمان وزارتخانه باشند همین موضوع موجب شد که حالا وزارت آموزش و پرورش به همه رستوران‌های شهر بدهکار باشد. خوب است که ما به معلمان امکانات رفاهی دهیم اما باید اولویت بندی کنیم و فعالیت ما فارغ از عوامفریبی باشد. حالا این میزان بدهی برای آموزش و پرورش ایجاد شده است که باید دولت پرداخت کند این تعهد دولت است و حالا ما پاسخگو هستیم.
تسهیلاتی که در دولت قبل به فرهنگیان داده شد چه میزان بدهی برای این وزارتخانه به بار آورده است؟
در زمینه مطالبات رفاهی و فرهنگی بالغ بر 970 میلیارد ریال بدهی به ما رسیده است. هم‌اکنون مشکل ما دادن تسهیلات بی‌قاعده است. دراین باره انگار هیچگونه تدبیری وجود نداشت. باید به بیمه طلایی اشاره کنم که برای ما حالا بسیار مشکل ساز شده است. مسئولان دولت قبل می‌دانستند که اجرای بیمه طلایی بسیار هزینه‌بر است و امکان اجرای آن غیر ممکن است اما تبلیغ کردند و امیدهای بسیاری در دل معلمان ایجاد شد و حالا شاهد هستیم که وزارت آموزش و پرورش 2 هزار میلیارد ریال به سازمانهای بیمه‌گر بدهکار است. شرکت بیمه‌گر هم می‌گوید اگر می‌خواهید قرارداد امضا کنیم باید تسویه حساب کنید و بعد قرارداد امضا کنیم. متأسفانه باید بگویم تمام قول و قرار‌ها و شعارهایی که در دولت قبل داده شد بار مالی و بدهی برای ما ایجاد کرد.
مدیران استانی چقدر بار مالی بر دوش آموزش و پرورش گذاشته‌اند؟
یک مشکلی که در آموزش و پرورش داریم این است که هر تصمیمی که در مرکز گرفته شود مدیران استانی ملزم به اجرای آن هستند حتی اگر با آن تصیمات موافق نباشند. کمتر مدیر استانی سراغ داریم که با تصمیمات مرکز مخالف باشد مثلاً همین نظام 3-3-6 همان زمان که مطرح شد منتقدان بسیاری داشت اما مدیران استانی جرأت مخالفت نداشتند. هم‌اکنون همان شخصیت‌ها که در دولت قبل مدیر بودند نسبت به این نظام انتقاد می‌کنند و به آنها می‌گوییم چرا آن زمان حرفی نزدید می‌گویند کسی گوش به حرف ما نمی‌داد.
برآوردی از هدر رفت بودجه در آن سال‌ها دارید؟
با این اعداد و ارقام و البته طرح‌های شتابزده که اشاره کردم معلوم می‌شود که بخش مهمی از بودجه هدر رفته است. اینکه ما بدهی کلانی را برای دولت بعدی به ارث بگذاریم نشان می‌دهد طرح‌ها غیر عادی است. طبیعی آن است اگر دولتی تغییر می‌کند آن وزارتخانه مکلف به پرداخت آخرین مطالبات باشد این درحالی است که ما مطالبات سال‌های قبل را هم در دستور کار داریم.
گفته شده در آن سال‌ها مجهزترین مدارس کشور به سایر مراکز آموزشی و دانشگاهی داده شده است. این موضوع چه اندازه واقعیت دارد؟
در زمان دولت دهم، بهترین ساختمان و هنرستان‌های کشور در اختیار پیام نور قرار گرفت و از آموزش و پرورش جدا شد تا جایی که هم‌اکنون بخشی از ساختمان‌ها برای پیام نور هم بلا استفاده است اما در اختیار آموزش و پرورش هم نیست.
هم‌اکنون شما اختیاری روی این مدارس ندارید؟
خیر.
روی چه اصولی این تصمیم گرفته شد؟
تصور این بود که زمینه ادامه تحصیل دانش‌آموزان فنی حرفه‌ای در دانشگاهها باز می‌شود.
این مشکلات را به مجلس اطلاع داده‌اید؟
مجلس کاملاً در جریان است و البته ما هم بخشی از آن را منتقل کرده‌ایم. مجلس همکاری لازم را با ما دارد اما برخی از نمایندگان مجلس به‌دلایل نداشتن اطلاعات لازم و همچنین نیازهای منطقه‌ای و جغرافیایی از آموزش و پرورش توقع بسیاری دارند. با این حال آقایان در مجلس شورای اسلامی می‌دانند خیلی از این مشکلات یکساله و دوساله حل نمی‌شود.
از این مطالبات عددی که بگذریم موضوع مهمتر تصمیمات شتابزده مسئولان آموزش و پرورش در حوزه نیروی انسانی بود؟
بله همینطور است. نیروی انسانی که بدون دلیل به سیستم اضافه شد مشکلات بسیاری را بر ما وارد کرده است. به هر حال این موضوعات مسائلی است که از گذشته برای ما مانده است. به علت مدیریت غلط در دوره پیشین حجمی از مطالبات فرهنگیان به دولت یازدهم انتقال پیدا کرده است. سهم اعتبارات پرسنلی به غیر پرسنلی زمانی که دولت یازدهم این وزارتخانه را تحویل گرفت، حدود 99 درصد بود. این فقط یک معنی دارد و آن هم افزایش حجم نیروی انسانی است. با‌وجود اینکه می‌شد از نیروی انسانی موجود با ساماندهی صحیح استفاده بهینه شود اما در دوره‌ای نیروی انسانی جدید وارد آموزش و پرورش شد و در نتیجه سهم اعتبارات پرسنلی به غیر پرسنلی افزایش پیدا کرد. و حالا حدود 99 درصد بودجه آموزش و پرورش اختصاص به حقوق و مزایای فرهنگیان دارد. با وجود این ما چگونه می‌توانیم به سمت کیفیت بخشی، توسعه مدارس و نظام تعلیم و تربیت و همچنین تأمین رضایت پرسنل و فرهنگیان قدم برداریم. چرا که حالا بخش عظیمی از بودجه این وزارتخانه اختصاص به حقوق فرهنگیان دارد همین موضوع هم موجب نارضایتی پرسنل شده است. البته ما راهکارهای مختلفی را مطرح کرده‌ایم که ساماندهی نیروی انسانی یکی از آنهاست.
با این حساب شما فکر می‌کنید اگر دولت یازدهم را به دولت دوازدهم تحویل دهید به این حجم مطالبات پایان می‌دهید؟
شعار دولت روحانی تدبیر و امید است معنای این شعار این است که تصمیمات مدبرانه باشد. برای مشکلات ایجاد شده راهکار داریم و البته در چند مورد هم ورود کرده‌ایم امیدواریم با همکاری مجلس بتوانیم بخش اعظم مطالبات فرهنگیان را پرداخت کنیم.