بازگشت بیضایی به ایران محقق می‌شود؟

دومین نشست گروه "هنر و تجربه" با یک آرزو همگانی همراه بود؛ بازگشت بیضایی و ساخت فیلم دیگری از او.

در طبقه هفتم پردیس کوروش دو فیلم « عموسیبیلو » و « سفر» ساخته «بهرام بیضایی » به نمایش در آمد و سینماگرانی که در این نشست حاضر بودند، از قدرت فیلمسازی، توانایی بیضایی و نبودن او در ایران و آرزو برای برگشت و ساخت اثر ماندگاری از این سینماگر شناخته شده می‌گفتند.

ژیان آبی بیضایی

در این مراسم که چهارشنبه 2 مهر ماه برگزار شد، سیروس حسن پور از نحوه آَشنایی و چگونگی انتخابش برای فیلم «عموسیبیلو » به کارگردانی «بیضایی» گفت : «ماجرا از آنجا شروع شد که حدود 7-8 ساله بودیم و در زمین فوتبال بازی می‌کردیم، دیدیم آقای بیضایی به همراه آقای رامین فر آمدند. زمین فوتبال کنار منزلمان بود. بچه‌ها اول فکر کردند که آمدند برای یک تیم فوتبال بچه‌ها را دعوت کنند. من نزدیکشان شدم ، شنیدم گفتند می‌خواهند برای یک فیلم کل تیم را دعوت کنم. آمدم و برای بچه‌ها تعریف کردم. یکی از بزرگترهای محل که قبلا رفته بود سرکار سینما می‌گفتند خیلی خوب است جوجه و نوشابه می‌دهند. بعدش هم قرار شد ما با مربی تیم مان شاپور خان و واروژ هر روز تمرین کنیم . حالا این بماند که من به چه سختی از برادرم که به شدت ساکت و ماخوذ به حیا بود برای رفتن به این فیلم اجازه گرفتم.»

او سپس از چگونگی رفتن به فیلم «سفر» گفت. او که به همراه «عباس دسترنج» در فیلم «سفر » بازی می‌کرد از خاطره‌اش گفت :« بعد از فیلم عموسبیلو یک روز آقای بیضایی با ژیان آبی رنگشان آمدند ما را سوار کردند و برایمان نوشابه و ساندویچ خریدند گفتند یک فیلم هست اما خیلی سخت است شما می‌توانید انجام دهید . ما هم گفتیم هر کاری باشد انجام می‌دهیم. بعد از آن واروژ می‌آمد و تا دو هفته با من و عباس در کتابخانه پارک لاله دیالوگها را تمرین می‌کردیم.»

سیروس حسن‌پور گفت :« اخرین کار هم که چریکه تارا بود . هنوز هم کودک درونم دوست دارد که بیضایی بیاید و بگوید سیروس ییا یک نقشی برات در نظر کرفتم. »

او سپس با ابراز امیدواری برای بازگشت بیضایی و ساخت فیلم دیگری از او در ایران سخنانش را پایان داد.

50 بار دیدن عموسیبیلو

احمد طالبی‌نژاد از منتقدان سینمای ایران نیز در بخش بعدی از سفر و عموسیبیلو گفت و این که بیش از 50 بار «عموسیبیلو» را دیده است و یکی از نکته‌های جذاب فیلم برایش موسیقی آن است که «اسفندیار منفرد زاده» آن را ساخته و هربار فیلم را می‌بیند با این موسیقی سر شوق می‌آید.

او در سخنانش به این نکته اشاره کرد که «متن کمی سلمبلیک سفر کجا و لحن مطایبه امیز عمو کجا. وجه طنزامیز چخوفی تا انواع دیکر طنز در آثار بیضایی همیشه زیر سایه فلسفی آثار او قرار کرفته است و نشانه‌های یک نبوغ و نوعی نکاه خاص از اولین آثار بیضایی مشهود بود. همان طور که در آثار اولیه کیارستمی مثل « نان و کوچه» می‌توان یک جور ردپای امروز را دید.»

این منتقد همچنین در بخش دیگری از سخنانش درباره بیضایی گفت:«همه ما ارزو می‌کنیم آن یار سفر کرده برگردد. هرچند برخی‌ها معتقدند که حالا دهها بیضایی داریم رو می‌کنیم اما فراموش نکنیم هیج کس در سینما نمی‌تواند جای کسی را بگیرد، نقش فرهنگ‌ساز او را هرگز نمی‌توان فراموش کرد.

طالبی‌نژاد سخنانش را چنین به پایان برد :«خسته نباشیدی به واروژ می‌گوییم و امیدواریم بیضایی برگردد و فیلم دیگری بسازد»

نوشته مظفری برای بیضایی

مجید مظفری از بازیگرانی که در آثار سینمایی بیضایی حضور داشته قرار بود یکی از سخنرانان این مراسم باشد اما به علت نبودن در تهران دخترش «نیکی مظفری» به جای او متنی را خواند.

در این متن آمده بود :« شما هم می‌دانید که بهرام بیضایی مرد بزرگی است.او آینه تمام نمای یک هنرمند متعهد و اصیل ایرانی است. او کسی است که در زمانه‌ی راه انداختن کارناوالهای روشنفکرانه برای جلب رای و نظر فستیوالهای خارجی، با اصراری مثال زدنی ایرانی ماند و برای ایران نوشت و ساخت و به این فکر نکرد که به چه چیزهایی باید پشت کند تا برایش کف بزنند! اگر کسانی هستند که در عوالمی ویژه می‌پندارند، بیضایی نمی‌داند و بلد نیست و نمایشی است وقدیمی است و چه وچه؛، در این جمع و لحظه دعوتشان می‌کنم فقط یک ربع از دو فیلم شاید وقتی دیگر و مسافران را دوباره ببینند و البته با خود و در خلوتشان صادق باشند!او بزرگ است و بزرگی‌اش را فریاد نمی‌زند؛ او ایرانی است و به این ایرانی بودنش می‌بالد و حتی امروز در غرب هم درباره فرهنگ ما درس می‌دهد و برای غربی‌ها معلمی می‌کند. آیا در برابر چنین کسی نباید تمام قد ایستاد؟

من می‌ایستم تا زمانی که پاهایم توان دارد؛ در پیشگاه کسی که بیش از همه ما فارس است و بهتر از همه ما می‌داند فرهنگ پارسی فرهنگی فخرآفرین است و باید پاسش داشت. او از تئاتر مقدس آمده و بر آسمان سینما پرواز کرده و اینک آسمانهای همه جهان جولانگاه اوست و با این حال به زبان سلیس فارسی حرف می زند و می نویسد.بله دوستان من؛ بهرام بیضایی مرد بزرگی است و برای اثباتش هیچ نیازی به تائید من نیست. زنده باشد و پویا انشاءالله در هر آسمانی که باشد.»

لوکیشن فیلمها تپه های عباس آباد

سیروس حسن پور که در طول فیلم نکته هایی را برای طالبی نژاد یواشکی تعریف می‌کرد بعد از دیدن فیلمی نکته‌ای را گفت که جالب بود. لوکیشن فیلم عموسیبیلو در تپه‌های عباس آباد قرار داشت.

کلاس درس سگ کشی

تینا پاکروان کارگردان فیلم «خانوم» که به عنوان نسل سوم دستیار کارگردان بهرام بیضایی بعد از نمایش دو فیلم « سفر» و «عموسیبیلو» سخن گفت.

او درباره همکاری با بهرام بیضایی گفت :« کار در سگ کشی و وقتی همه خوابیم بزرگترین آموزشگاه سینمایی برای من بود که در این سالها هم تحصیلات سینمایی داشتم و هم کلی کار کرده بودم

آقای بیضایی استاد مسلم سینما هستند امیدوارم برگردند و فیلم بسازند»

حمید امجد و سفر

یکی از کسانی که در این مراسم از بیضایی و دو فیلم «سفر» و «عموسیبیلو»اش گفت، حمید امجد بود.

او با این سخنان که لذت دیدن این فیلمهای زیبا با سخن گفتن شاید از بین برود چند نکته درباره آثار بیضایی گفت.

حمید امجد که از دستیاران بیضایی در تئاتر نیز هست معتقد بود :« وقتی این دو فیلم را دیدم به نظرم رسید با وجود تفاوتهای آنها اما از جهت لحن دارای مشترکاتی هستند. به گونه‌ای که این دو فیلم می‌توانستند اپیزودهای یک فیلم باشند.»

امجد در سخنانش ار تیم تولید فیلم «عموسیبیلو» که در آینده همه از هنرمندان وسینماگران مطرح شدند یاد کرد:نعمت حقیقی فیلمبردار، عباس گنجوی تدوینگر، اسفندیار منفرد زاده آهنگساز .

این نمایشنامه نویس شناخته شده معتقد بود به دلیل زیبایی قابهای فیلم نمی‌توان این اثر را تنها از آن کارگردان دانست.

او سپس بافتهای بصری این دو فیلم را با هم مقایسه کرد و گفت :« فیلم «سفر» تصاویر آمیزه‌ای از مستند همراه با زیبایی شناسی را دارند، به عنوان نمونه گورستان ارابه‌ها و یا کارگاه درب سازی که لحظه فرار کودکان در این فضا می‌گذرد مختص به نوعی نگاه و زیبایی شناسی بیضایی است.»

او به دیگرصحنه‌هایی که زیبایی شناسی بیضایی را نشان می داد هم اشاره کرد هم چون صحنه‌های ازدحام بازار و رفت و آمد مکرر کودکان از لابه‌لای جمعیت بازار.

بازیگر فیلم مسافران گفت :« چیدمان صحنه به گونه‌ای طراحی شده که جهانی به نظر می‌آید اما در عین حال خصوصیت ایرانی بودن خود را حفظ کرده است.»

امجد به نقش مکان در این دو فیلم اشاره کرد و گفت :« سرنوشت تهران در این دو فیلم به نوعی نمایش داده می‌شود که انگار فیلمساز چنین هدفی را داشته است. به این معنا که در فیلم«عمو سیبیلو» بیابان پهناور و یک خانه وسط این خشکی زمین دیده می‌شود اما در فیلم «سفر» در گشت و گذار کودکان تماشاگر به برج‌های بلند تهران که تازه تازه ساخته شده بود می رسد.

او البته این دو فیلم «بیضایی» را مخالف مسیر رایج فیلمهای دهه چهل سینمای ایران دانست. همان تفکری که به طور خوش بینانه معتقد بود هر کودک فقیری پدر و مادر ثروتمندی دارد که جایی منتظر اوست.

کارگردان فیلم «آزمایشگاه » ادامه داد: بیضایی معادلات این خوشبینی فیلمفارسی را در فیلم «سفر» برهم زد و بیننده شاهد است که پسر وقتی به مرد و زنی که گمان می‌کند خانواده او است می‌رسد با در بسته مواجه می‌شود و آدم‌های پولدار و ثروتمند دست پسرک فقیر را نمی‌گیرند و توجه بیضایی به این عنصر یعنی شکستن خوشبینی فیلمفارسی. در واقع بهرام بیضایی در فیلم «سفر» از خوشبینی ساده انگارانه عبور کرد و نگاه خاص خود در روایت خوشبینی‌ها را مطرح کرد.»

بازگشت واروژ به 40 سال پیش

واروژ کریم مسیحی دستیار و همراه همیشگی بهرام بیضایی سخنران دیگر این جلسه بود، او گفت: من معمولا حرف‌ نمی‌زنم و این بار هم آمادگی قبلی نداشتم . اما همین اندازه بگویم که تمام مدتی که فیلم «سفر» را می‌دیدم به 40 و اندی سال گذشته برگشتم و تک تک لوکیشن‌ها که به خاطره تبدیل شده بودند بار دیگر برای من زنده شد.

او نکته‌ای را درباره فیلم سفر گفت که حایز اهمیت بود، او در سخنانی گفت: عمده لوکیشن‌های این فیلم بازسازی شده و دست‌کاری شده است و هیچ یک مستند نیستند.

این کار گردان به یاد آورد که برای ساخت «سفر» اندازه یک فیلم سینمایی هزینه شد.

کارگردان فیلم «پرده آخر» و «تردید» هم مثل دیگر حاضران ابراز امیدواری کرد که « بهرام بیضایی به سینمای ایران برگردد.»

مهمانان حاضر

در این مراسم علاوه بر جعفر پناهی ، هوشنگ گلمکانی حمیدرضا صلاحمند، واروژ کریم مسیحی ، امیدروحانی، حمیدامجد، تینا پاکروان ،مجید مسچی ، امیرشهاب رضویان مدیر پردیس سینمایی کوروش ، امیرحسین علم الهدی و ... از حاضران بودند.

تاکنون موزه سینما و سالنی از پردیس سینمایی کوروش به عنوان سالنهای گروه سینمایی هنر و تجربه با نمایش آثاری از شهیدثالث و بهرام بیضایی به علاقمندان این نوع سینما معرفی شده‌اند.