تعامل با همسايه

آقاي نواز شريف با انجام انتخابات سال گذشته به عنوان رييس حزب مسلم ليگ توانست آراي كافي به دست آورد تا براي سومين بار به نخست‌وزيري پاكستان برسد. وي را نخستين بار در ميانه‌هاي دهه 60 ملاقات كردم. در دوران ژنرال ضياء الحق، وي سروزير ايالت مهم پنجاب بود و من هم در پاكستان به عنوان سفير خدمت مي‌كردم. در اين مدت يعني قريب به سه دهه، منطقه و از جمله پاكستان تغييرات و تحولات زيادي را به خود ديده است. پاكستان كشور همسايه ما است كه اين همسايگي از شاخص‌هايي برخوردار است و جدا از اينكه همانند هر همسايه ديگري از مرز و سابقه تاريخي مشترك و اشتراك‌هاي زباني، ديني، فرهنگي و قومي و جغرافيايي برخورداريم و هر كدام از اينها در دو كشور الزام‌هايي ايجاد مي‌كند، اهميت پاكستان وراي اين موارد است. من دو هفته گذشته پاكستان بودم. وضعيت اين كشور پيچيده است. دولت اين كشور كار سختي در پيش دارد، هر چند تجربه 30 سال فعاليت سياسي براي نواز شريف ارزشمند است و يك سرمايه محسوب مي‌شود ليكن با حجم مشكلاتي كه وي در داخل و خارج با آن روبه‌رو است، كار بسيار سختي را پيش رو دارد. در اين راستا كه هم بايد به نحوي حركت كند كه ارتش و نيروهاي نظامي را راضي نگه دارد و هم طوري عمل كند كه نيروهاي افراطي را اداره كند و به تدريج آنها را از انجام حركت‌هاي انتحاري و تروريستي به پشت ميز گفت‌وگو بكشاند و از اين طريق با آنها به عنوان بخشي از جامعه رفتار كند اين كاري سخت است. تروريسم در تمام ايالات چهارگانه پاكستان با گستردگي تمام فعال است وحكومت را به طور جدي درگير كرده است. ابتكار خوب مذاكره با طالبان توسط وي از حمايت اكثريت محافل سياسي واحزاب برخوردار است. هرچند اميد اندكي به نتايج قطعي اين گفت‌وگوها وجود دارد ولي نظر به اهميت امر نبايد همين اندك امكان را هم براي حل مساله فروگذاشت. وجود افراط نه تنها امنيت داخلي پاكستان را تهديد مي‌كند بلكه به طور جدي براي همه همسايگان آن كشور هم يك تهديد مهم بايد تلقي شود. هرچند شكل‌گيري افراط ريشه در اختلافات ارضي و مرزي منطقه دارد اما اين درخت با ميوه‌هاي كشنده از دست دستگاه‌هاي اطلاعاتي كشور‌هاي منطقه آب مي‌خورد. بخشي از اين گروه‌هاي موجود افراطي در پاكستان دولت اين كشور را هدف گرفته‌اند. گروهي به اختلاف كشمير مشغول هستند.

دسته‌يي هيزم به آتش ديرينه افغانستان مي‌افزايند و عده‌يي با دعواي خونين شيعه و سني زندگي مي‌گذرانند. از دهه 60 هجري كه فصل جديدي در دفتر اين قضيه تلخ گشوده شده تا به امروز علاوه بر تحميل ميلياردها دلار هزينه، جان هزاران انسان بي‌گناه تلف شده و لكه ننگي به دامان اسلام و مسلمين شده است و افسوس كه اين جريان در اين مدت و سال به سال به‌شدت دامنه‌اش گسترده‌تر شده است. افسوس ديگر آنكه در ميان حكومت‌هاي درگير منطقه علامتي از اراده سياسي براي پايان دادن به اين بلا مشاهده نمي‌شود. مسابقه تخريب و مرگ ادامه دارد. افق روشن نيست. استفاده از جملات و بيانات تبليغاتي و شعار‌هاي رايج نمي‌تواند گره‌گشاي مشكل باشد. از ديگر مشكلات فوري دولت پاكستان وضعيت نابسامان اقتصادي اين كشور است. در راس مسائل فوري، مشكل انرژي،به ويژه كمبود برق در اين كشور است. در دو، سه سال اخير با گرم شدن هوا مردم در اعترض به خاموشي بارها و بارها به تظاهرات پرداخته و با نيروهاي انتظامي درگير شده‌اند. به گزارش رسانه‌هاي پاكستان برخي مناطق گاهي تا 18 ساعت خاموشي دارند. علاوه بر سختي زندگي روزانه، اين قضيه مانع جدي براي توليد در بخش صنعت اين كشور است. جمعيت 190 ميليوني پاكستان براي تامين نيازهاي معمول خود همچون ديگران محتاج ساماندهي واداره حوزه توليدات است. خط لوله گاز از ايران به پاكستان سال‌هاو از اويل دهه 70 هجري در دستور كاردو همسايه بوده وبخش ايراني طرح در مراحل اجرايي به پايان خود نزديك مي‌شود. اما طرف پاكستاني توانايي مالي اجراي طرح را نداشته و از جذب سرمايه هم بازمانده است. مصاحبه‌هاي مكرر وزير پاكستاني عامل اصلي را تحريم ايران از سوي دول غربي ذكر مي‌كند. طبق توافق‌هاي انجام گرفته تا پايان سال ميلادي جاري طرح بايد اجرا شود كه امري غيرممكن است. به هر حال به گمانم مناسب روابط دوكشور نخواهد بود كه اين طرح از دستور كار دوكشور خارج شود. پيشرفت مذاكرات هسته‌يي شايد براي اين طرح نيز در آينده گشايشي فراهم و پاكستان موفق شود سرمايه‌يي براي اجراي آن جذب كند. البته از يك زاويه متفاوت هم ادامه و پيگيري قضيه خط لوله مي‌تواند مخالفان ايران را به سمت كمك به پاكستان جهت يك جايگزين ديگر ببرد كه اين امر نيز به نوبه خود به منفعت پاكستان است هرچند كه سودي براي ايران ندارد. مطلب ديگري كه در اين سفر نخست‌وزير پاكستان توسط ناظران دنبال خواهد شد، فصل جديد روابط پاكستان با كشورهاي عربي خليج فارس و به ويژه عربستان است. چند ماه پيش سفر وليعهد عربستان به پاكستان توجه سياسيون را جلب كرد. مجلس پاكستان از دولت اين كشور توضيح خواست كه قضيه غيرمعمول پرداخت 5/1 ميليارد دلار بلا عوض توسط عربستان به پاكستان چيست. اينكه پاكستان در قبال اين وجه چه تعهداتي پذيرفته است موضوع بحث اكثر رسانه‌هاي پاكستاني شد. گمانه ‌زني‌هايي صورت گرفت از قبيل اينكه نيروهايي از پاكستان به حمايت عربستان خواهند رفت و يا اينكه در راستاي سياست‌هاي عربستان به معارضان سوريه كمك‌هاي تسليحاتي خواهد شد. هر چند كه اين مطالب تكذيب شد ولي به نظر مي‌رسد كمتر كسي در پاكستان يا در افكار عمومي بين‌المللي قانع شدند. علايق مردم پاكستان با مردم ايران فرهنگي و تاريخي است. علايق مردم پاكستان با عربستان ديني و عقيدتي است. اكثريت قريب به اتفاق مردم پاكستان بر اين نظر هستند كه نبايد هيچ‌يك از اين روابط فداي ديگري شود يعني پاكستان بايد در مقابل دست و دلبازي عربستان ثروتمند به راهي نرود كه دوستي همسايه ديرينه خود را از دست بدهد. دولت پاكستان بايد در اين قضيه به طور جدي تامل كند. لازم است پاكستان از شركت در قطب بندي موجود منطقه انصراف دهد. اين هم به نفع منطقه است و هم به نفع اسلام و مسلمين. قطب‌بندي دهه 60 براي پاكستان خيري نداشته است. آخرين نكته علاوه بر موضوع‌هاي كلان كه ذكر شد و مي‌تواند درباره آن رايزني شود و فصل جديدي را براي همكاري بگشايد، دو طرف مي‌توانند به برخي از موضوع‌هاي روز شامل مسائل مرزي در بلوچستان و گروگان گرفتن مرزبان‌هاي كشورمان كه تاثير منفي در روابط دو كشور از خود به جا گذاشته است، بپردازند. موضوع خط لوله گاز و صدور آن به پاكستان، مساله روابط پاكستان با برخي كشورهاي عربي و همچنين موضوع افغانستان از ديگر مواردي است كه قابليت مطرح شدن در گفت‌وگوها را دارند و اينكه دو كشور چه قدم‌هاي مثبتي به نفع كل مردم منطقه مي‌توانند بردارند. از اين جهت سفر نواز شريف به تهران با وجود اين دستور كارها مهم تلقي مي‌شود.