پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : داعش یا حکومت اسلامی عراق و شام، نامی است که این روزها بسیار به گوش می‌رسد. در این میان این پرسش که این گروه چه کسانی هستند، اولین پرسشی است که در این زمینه مطرح می‌شود. در ادامه، پرسشهای سخت‌تری مطرح می‌شود از جمه اینکه این گروه از کجا منشا میگیرد؟ از کجا حمایت می‌شوند؟ و آینده تحرکات آنها چه تاثیراتی بر تحولات خاورمیانه بر جای می‌گذارد؟
در ابتدای بحث به توضیح پرسش نخست میپردازم؛ داعش، کوتاه شده نام دولت اسلامی عراق و شام است. گفته می شود که این گروه از ادغام سازمان «دولت اسلامی عراق» که بخشی از نیروهای القاعده در عراق است با جبهه «النصره» که گروهی از جهادیون سوری هستند، تشکیل شده است. البته ابوبکر البغدادی رهبر «دولت اسلامی عراق و شام» بلافاصله ترکیب با جبهه النصره را رد کرد و دو ماه بعد خبر رسید که ایمن الظواهری دستور لغو این ادغام را داده است. این معنا نشان دهنده آن است که تلفیق اولیه ای وجود داشته که ظواهری دستور لغو آن را صادر کرده است.
آنچه روشن است سازمان «دولت اسلامی عراق و شام» بخشی از «دولت اسلامی عراق» است که در اوایل جنگ عراق تاسیس شد. این سازمان برای اولین بار در اوایل سال ۲۰۰۴ پدیدار شد و خود را «جماعت توحید و جهاد» نامید، اما در اکتبر ۲۰۰۴ نام خود را به «تنظیم قیادت الجهاد فی بلاد آل رافدین» تغییر داد. به این ترتیب، این گروه از زمان شکل گیری چندین بار نام خود را تغییرداده است. این سازمان بر پایه جهاد شکل گرفته و از همان سال ۲۰۰۴ متعهد به وفاداری و حمایت از القاعده شده و به عنوان القاعده عراق مشهور شد.
در ژانویه ۲۰۰۶ این سازمان با چند گروه کوچک تر ادغام شد و خود را «شورای مجاهدین» نامید. در اکتبر سال ۲۰۰۶ نام دولت بر خود نهاد و «دولت اسلامی عراق» نامیده شد در ماه آوریل ۲۰۱۳ این گروه نام خود را به «دولت اسلامی عراق و شام» تغییر داد تا منعکس کننده نقش آن ها در جنگ داخلی سوریه باشد.
این گروه، از آوریل ۲۰۱۳ تاکنون به یکی از اصلی ترین گروه های جهادی مخالف با دولت سوریه تبدیل شده است. تعداد دقیق افراد این سازمان مشخص نیست اما از چندین صد نیروی جهادی گرفته، تا تصوری که شامل هزاران مبارز است، و بخشی از آن ها را جهادیون خارجی تشکیل می دهند؛ را در برمی گیرد.
تحلیلگران معتقدند بیشتر افراد جنگی این گروه و همچنین رهبری این گروه غیر سوری است. شهر رقا در شمال شرق سوریه که در ماه مارس ۲۰۱۳ به تصرف نیروهای داعش در آمد، اولین منطقه ای بود که به طور کامل تحت کنترل این شورشیان قرار گرفت.
این گروه تاکنون اعلام کرده که از دیگر گروه های جهادی در سوریه مستقل است و گذشته از این رابطه تنش آلودی با دیگر گروه های مخالف دولت بشار اسد در سوریه دارد. همین معنا؛ تاحدود زیادی داعش را در قالبِ گروهی جزم گرا و رادیکال نشان می دهد. گروهی که حتی دارای پتانسیل های همکاری با گروه های نزدیک به خود مانند القاعده؛ نیست.
در ماه ژوئیه ۲۰۱۳ فرمانده ارتش آزاد سوریه، (بخشی از مخالفان سوری که مورد حمایت غرب هستند) در استان ساحلی لاتاکیا توسط مبارزان داعش به ضرب گلوله کشته شد. داعش با دیگر گروه های اسلامگرا نیز درگیری دارد. در ماه نوامبر ۲۰۱۳ داعش به کشتن عضو برجسته گروه اسلامی «احرار الشام» متهم شد.
جغرافیای تولد داعش را عراق دانسته اند. هر چند که قرائن تحلیلی؛ حاکی از حمایت بعضی از کشورها جهت به وجود آمدن این موجودیت در مکانی دیگر است. داعش که از ابتدا در عراق هویدا شده، در این کشور فعالیت زیادی دارد. این گروه، در ماه اوت سال ۲۰۱۳، مسئولیت یک سری از بمب گذاری در بغداد و مناطق دیگر عراق که طی آن ده ها تن کشته شدند را بر عهده گرفت.
به تازگی برخی منابع امنیتی عراق اعلام کردند که «ابومحمد العدنانی»، سخنگوی داعش که بیانیه های این گروه را منتشر می کند، پیش از این به مدت ۵ سال تحت عنوانی جعلی در عراق زندانی بوده است. یک مسئول بلندپایه امنیتی عراق گفته است که «ابومحمد العدنانی» طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ با نام جعلی زندانی بوده است. به گفته این منبع امنیتی، نام اصلی او «یاسر خلف حسین نزال الراوی» است و تا کنون اسامی مختلفی برای خود انتخاب کرده است که از بین آنها می‌توان به «جابر طه فلاح»، «ابوالخطاب» و «ابوصادق الراوی» اشاره کرد.
آنچنانکه مشاهده شد؛ در اوایل ژانویه ۲۰۱۴ با بالا رفتن تنش ها میان اقلیت سنی عراق و دولت شیعه این کشور به رهبری نوری المالکی، داعش کنترل بخش سنی نشین و غربی فلوجه را در دست گرفت.
عقب نشینی ارتش از دو شهر رمادی و فلوجه، باعث شد نیروهای «حکومت اسلامی عراق و شام» از این فرصت استفاده کرده و تمامی شهر فلوجه و قسمتی از شهر رمادی را به تصرف خود درآورده و در این دو شهر به ایجاد ایستگاه‌های ایست و بازرسی مبادرت کردند.
سرانجام پس از چند روز نبرد سنگین؛ پلیس عراق توانست وارد شهر فلوجه شود اگر چه کنترل نقاط اصلی همچنان در دست شبه نظامیان داعش است. شنبه ۲۱ دی ماه فعالان سوری اعلام کردند که در جریان یک رشته درگیری‌ها میان شورشیان مخالف دولت و نیروهای گروه داعش، دست کم ۴۸۲ نفر کشته شدند.
در همین ایام بود که نهاد ناظر بر حقوق بشر در سوریه، که دفتر آن در بریتانیا است، اعلام کرد در میان حدود ۵۰۰ کشته شده این درگیری‌ها، ۸۵ شهروند، ۲۴۰ شورشی مخالف دولت و ۱۵۷ نفر هم از نیروهای گروه داعش شناسایی شده اند.این نهاد حقوق بشری همچنین اعلام کرده گروه موسوم به «دولت اسلامی عراق و شام» ۴۲ زندانی را در شهر حلب کشته است. همزمان شورشیان مخالف دولت هم ۴۷ عضو این گروه جهادی را اعدام کرده اند.
جنگ در سوریه باعث وخیم تر شدن تنش ها در عراق نیز شد. مشاور نخست وزیر عراق سعد مطلبی گفت که این شورشیان از سوریه سلاح به فلوجه قاچاق می کنند. او گفت از آنجا که در سوریه مهمات و موشک های جدید و پیشرفته که از عربستان سعودی دریافت شده وجود دارد آنها برای مبارزه در عراق موفق به قاچاق مقدار زیادی سلاح شده اند.
داعش با این سابقه؛ استعداد تبدیل شدن به هسته مرکزی جزم گرایی رادیکالیستی در گستره ی خاورمیانه را داراست. این جزم گرایی نقابدار؛ که خود را در قالب مذهب در می آورد پتانسیل های گسترش در منطقه را برخوردار است. جغرافیای هدف آن نه تنها عراق و شام که در آن سوی، لبنان و در این سوی ایران را نیز در برمی گیرد. داعش را نباید از نظر دور داشت. اگرچه در مجموع محلی از پروا برای آن وجود ندارد؛ ولی همین دگماتیسم نقابدار است که بدترین پیامدها را می تواند با خود به همراه داشته باشد. این در شرایطی است که در دنیای سیاست هیچ را هم نمی توان به هیچ گرفت.