در حالی که برخی تمایل دارند با استناد به دیدگاه
برخی علما در خصوص نشان دادن چهره حضرت عباس(ع) در فیلم سینمایی رستاخیز،
حوزه را به سطحی نگری متهم کنند، به نظر می رسد بازشناسی این موضوع از
ابعاد مختلف و گفتگوی اندیشمندان رشته های مختلف فقهی، هنری و علوم
اجتماعی، راه حل اختلاف به وجود آمده است.
به گزارش سرویس فرهنگی آینده،
آیت الله سیدعلی سیستانی قریب یکسال قبل در پاسخ به پرسشی پیرامون
حکم نشان دادن چهره پیامبر(ص) و معصومین(ع) در تولیدات سینمایی، تاکید
کردند: «اگر اصل حرمت و بزرگداشت آنان رعایت شود و شخصیت مقدّس آنان را در
اذهان مردم خدشه دار نکند، مانعی ندارد.»
متن کامل این پرسش و پاسخ به نقل از شفقنا بدین شرح است:
سؤال:
صورتگری یا صحنه سازی از زندگانی حضرت محمد (ص) یا دیگر پیامبران گذشته یا
معصومین (ع) یا هر راز و رمز مقدس تاریخی و نشان دادن آنها بر پرده سینما
یا صفحه تلویزیون یا تئاتر وغیره جایز است؟
پاسخ آیت الله العظمی
سیستانی: «اگر اصل حرمت و بزرگداشت آنان رعایت شود و شخصیت مقدّس آنان را
در اذهان مردم خدشه دار نکند، مانعی ندارد.»
حکم یا موضوع؟
کسانی
که کمی آشنایی با موازین و احکام فقهی دارند، می دانند که آیت الله
سیستانی در پاسخ به این استفتا تنها حکم را بیان کرده اند و از ورود به
میدان تعیین مصداق خودداری کرده اند.
این مرجع تقلید برجسته، در
واقع به جای پاسخ قطعی درباره سوال مطرح شده، یک اسلوب و معیار به مقلدان
خود داده اند تا آنها خود با استفاده از این معیار، به پاسخ سوال خود
برسند.
به عنوان نمونه، فتوای اکثر مراجع تقلید درباره موسیقی
غیرمجاز این است که شنیدن موسیقی که دارای غنا و مناسب مجالس لهو و لعب
باشد، حرام است. اما مراجع و فقها معمولا وارد پاسخ دادن به این که آن آهنگ
و فلان تصنیف مصداق موسیقی غیرمجاز است یا خیر، نمی شوند و درست هم همین
است و این که هر آهنگی را خود گوش دهند تا تشخیص حرمت و حلیتش را بدهند، نه ممکن است و نه مشروع.
وظیفه مراجع فقط تعیین حکم است یا موضوع؟
برخی
معتقدند وظیفه مراجع تنها تعیین حکم است و مصداق را خود مقلد با استفاده
از دانش و اطلاعات و عرف جامعه به دست آورد. برخی نیز با توجه به مرز باریک
تشخیص میان حکم و موضوع، معتقدند
تنها وظیفه فقیه و فقه بیان حکم نیست؛ بلکه در موارد زیادی ، تنها فقیه
است که می تواند در حیطه موضوع حکم فقهی نظر دهد و راه درست را به مقلدان و
مکلفان بنمایاند .
منشا نگرانی علما چیست؟
اما منشا نگرانی برخی فقها از نشان دادن چهره ای در نقش حضرت عباس (ع) چیست؟
در
تجربه 10، 15 سال گذشته که سیما و سینما در کشورمان به صورت جدی وارد
پروژه های فاخر مذهبی شده، درباره شخصیت هایی چون امام علی(ع)، امام حسن
(ع)، امام رضا (ع)، حضرت مریم(س) و یوسف پیامبر(ع) کارهایی با درجات مختلف
کیفی ساخته شده که در برخی از آنها چهره شخصیت ها نشان داده شده و در برخی
چهره نشان داده نشده است.
اما به عنوان نمونه، نشان دادن مریم مقدس
با بازی شبنم قلیخانی و حضرت یوسف با بازی مصطفی زمانی که هر دو اولین نقش
جدی خود را در این مجموعه ها بازی کردند، با بیرون آمدن تصاویری متفاوت از
فضای نقش این آدم های مقدس، باعث برخی واکنش ها شد.
البته این امری
قابل پیش بینی است که یک هنرپیشه، چه به لحاظ گرایش های خود و چه نقش های
خود، با ظاهری متفاوت از نقش های مقدس بازی کرده شان پیدا کنند و این شاید
برای برخی که تصویری معنوی از آن نقش به خاطر دارند، تاثیر منفی داشته
باشد.
به نظر می رسد حساسیت حول نشان دادن چهره حضرت عباس (ع)، چه
در مختارنامه و چه اکنون در رستاخیز، با چنین پیش بینی تشدید می شود و از
آنجا که قهرمانان ماجرای کربلا و به ویژه حضرت ابوالفضل العباس (ع)، به رغم
عدم شمرده شدن در شمار 14 معصوم، در فرهنگ شیعی جزو مهمترین استوانه ها به
شمار می روند، پرداختن به آنها خاص تر می شود و نشان دادن فردی در نقش
ایشان، مورد نهی قرار می گیرد.
در عین حال اگر به عنوان نمونه، فردی
نظیر خانم شبنم قلیخانی، در نوجوانی نقش مادر مقدس عیسی مسیح (ع) را بازی
کرد و چند سال بعد تصاویری غیر منطبق با حجاب شرعی از وی منتشر شد، کمتر
کسی این ظاهر جدید را با حضرت مریم (س) پیوند می زند.
راه حل چیست؟
به
نظر می رسد این گونه مسایل که از یک سو با فقه و مسایل شرعی، از یک سو با
جامعه شناسی و مردم شناسی و ارتباطات و از دیگر سو با صنعت سینما مربوط می
شود، نیازمند همفکری و گفتگوی اندیشمندانی از هر سوست تا از این طریق، هر
گروه دغدغه طرف های دیگر را درک کند و همگان به راهکاری ماندگار و قابل
دفاع برسند.