"جامعه شناسی شهر تهران: شهر و چرخش فضایی"

در ادامه درسگفتارهای زمستانه موسسه مطالعات سیاسی-اقتصادی پرسش از روز سه شنبه 3 دی ماه ساعت 17 درسگفتار جامعه شناسی شهر تهران: شهر و چرخش فضایی با تدریس دکتر ابراهیم توفیق آغاز خواهد شد. در طرح درس این دوره چنین آمده است:


مدرنیته در فضای شهر تجلی می یابد و جامعه شناسی به مثابه گفتمان علمی ناظر بر چرایی و چگونگی مدرنیته، همواره شهر را در مرکز تامل خود دارد. در بستر مدرنیته، شهر و جامعه شناسی همزادند، و از این منظر، جامعه شناسی جز جامعه شناسی شهر نمی تواند باشد، حتی آنگاه که به فضاهای غیر شهری می پردازد.

در رویکرد غالب، جامعه شناسی (شهر)، امر اجتماعی را از منظری غایت شناختی و بر اساس فهمی خطی از زمان، موضوع بررسی «تاریخی» قرار می دهد، و فضا را همچون «ظرفی» تصور می کند که بطور پیشینی شرایط امکان «مظروف»، یعنی امر اجتماعی، را رقم می زند. در این رویکرد، بر اساس فهمی از فلسفه استعلایی کانت، زمان و فضا، پیشینی هایی تلقی می شوند که تجربه، ادراک و شناخت مفهومی (علمی) مشروط به آن هاست. اگر از دهه های پایانی قرن نوزدهم در «نقد خرد تاریخی»، مفهوم کانتی زمان پروبلماتیک می شود و امکان شکل گیری علوم اجتماعی تاریخی-تفهمی را در مرزبندی با علوم طبیعی بوجود می آورد، از دهه 80 قرن بیستم، این مفهوم فضا است که در آنچه «چرخش فضایی» نام گرفته است، به چالشی جدی کشیده می شود. اگر چه این چرخش فضایی بویژه با نام دو نظریه پرداز شهری، هاروی و سوجا، پیوند خورده است، اما پیشینه آن حداقل تا نیچه قابل ردیابی است.

بر اساس این رویکرد، فضا ظرفی نیست که بطور پیشینی و بیرونی حدود و ثغور امر اجتماعی را تعیین می کند، بلکه خود محصول و مقوم روابط اجتماعی است. چرخش فضایی تنها از این طریق حاصل نمی شود که فضا را موضوع تامل قرار دهیم، بلکه مستلزم «فضایی اندیشیدن» و مفهوم پردازی فضایی امر اجتماعی است.

هدف ما از این دوره، از سویی بازخوانی تاریخ اندیشه جامعه شناختی از منظر «چرخش فضایی» است، و از دیگر سو نشان دادن موانعی است که جامعه شناسی را از فضایی اندیشیدن باز می دارد. از طریق این بازخوانی دوسویه تاریخ اندیشه جامعه شناختی، امکانی برای فهم استلزامات فضایی اندیشیدن بوجود می آید. فهم این استلزامات تنها از طریق تامل در تاریخ جامعه شناسی قابل دستیابی نیست، بلکه بازخوانی پروبلماتیک مبانی متافیزیکی علوم اجتماعی را الزام آور می کند. اما این دوره همچنین هدفی کاربردی را دنبال می کند. تلاش ما بر این است تا با توجه با مورد کلان شهر تهران، گامی در جهت تدوین یک جامعه شناسی شهری برداریم که فضایی اندیشیدن را مبنا قرار می دهد.

بنابراین ما در این دوره که برای 12 جلسه برنامه ریزی شده است، مراحل زیر را طی خواهیم کرد:

جامعه شناسی و شهر (مرور اجمالی تاریخ جامعه شناسی)

تاریخ اندیشه فضایی در جامعه شناسی و موانع تحقق آن (وبر، زیمل، بنیامین، لوفور، هاروی، کاستلز)

مفهوم فضا در فلسفه (دکارت، لایبنیتس، کانت، نیچه و پساساختارگرایی) و نسبت آن با تحولات فیزیک (از نیوتن تا کوانتوم) و بیولوژی

بررسی و نقد نظریه های موجود در جامعه شناسی شهر تهران و ارائه یک جامعه شناسی جایگزین
روش این دوره آموزشی بنا بر اهداف آن درسگفتار با مولفه های کارگاهی خواهد بود.

علاقمندان برای ثبت نام و شرکت در این درسگفتار می توانند با شماره تلفن های روابط عمومی موسسه پرسش 6-88658603 تماس گرفته و یا به وب سایت qporsesh.com مراجعه نمایند.