تاملی بر سکوت مسئولان داخلی دربرابر یک هویت‌ربایی خارجی

تخریب اماکن تاریخی و میراث فرهنگی ایران وقتی در کشور مورد اهمیت مسوولان نباشد طبیعتا یک کشور دیگر به خود اجازه می‌دهد بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران را تخریب و تحریف کند، و این اقدام هنگامی که با سکوت و انفعال و چشم‌پوشی مقامات و مسوولان کشورمان مواجه شد طبیعتا باید فاتحه کار را خواند.

هشتم شهریورماه بود که خلیل یوسف لی، مدیر مرکز نظامی گنجوی در آکادمی علوم جمهوری آذربایجان اعلام کرد کتیبه‌های فارسی‌زبان مقبره نظامی‌ گنجوی با کتیبه‌های ترک‌زبان جایگزین می‌شوند چرا که خط فارسی این شبهه را برای بازدیدکنندگان ایجاد می‌کند که نظامی فارسی‌زبان بوده است.

البته پیش‌تر خبر تخریب کتیبه‌های فارسی‌زبان هم مطرح شده بود که جمهوری آذربایجان واکنش یا پاسخی به آن نداده بود.

نظامی از کی تُرک شد؟

اما ترک‌زبان و آذری دانستن نظامی گنجوی با همه سبقه ادبی‌ فارسی‌اش در جمهوری آذربایجان سابقه‌ای طولانی‌تر از موضوع کتیبه‌ها دارد؛ یک پژوهش‌گر آذربایجانی با انتساب این بیت به نظامی سعی کرده بود او را ترک جلوه دهد: "پدر بر پدر، مر مرا ترک بود..... به فرزانگی هر یکی گرگ بود".

اما این بیت که حتی قافیه درستی هم ندارد نمی‌تواند منبع موثقی باشد. حتی خود نظامی هم در اشعارش گرگ را وحشی‌صفت و مذموم می‌داند. چه رسد به این‌که بخواهد به این حیوان لقب فرزانگی دهد و خود را به او منسوب کند:

به وقت زندگی رنجور حالیم.... که با گرگان وحشی در جوالیم

یا

ز آن بر گرگ روبه راست شاهی.... که روبه دام بیند گرگ ماهی

مرمت یا تخریب؟!

اولین واکنش‌های سیاسی به خبر برداشتن کتیبه‌های فارسی را عراقچی، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه کشورمان نشان داد. او درباره حساسیت این مساله به خبرنگار ایسنا گفت: اظهارات مدیر مرکز نظامی گنجوی در آکادمی علوم آذربایجان باعث نگرانی شده و امیدواریم دولت آذربایجان به حساسیت مسائل فرهنگی توجه داشته باشد.

البته عراقچی با خوش‌بینی زیاد، احتمال دیگری را هم مطرح کرده بود؛ او گفته بود: «ما موضوع جمع‌آوری برخی از کتیبه‌های مقبره نظامی گنجوی را از نزدیک رصد و پیگیری می‌کنیم و امیدواریم که این جابه‌جایی به خاطر مرمت آثار بوده باشد». با این حال این احتمال با توجه به تخریب کتیبه‌ها و اظهارات خلیل یوسف لی نمی‌تواند چندان به هدف جمهوری آذربایجان در انجام چنین اقدامی نزدیک باشد.

دیداری که انجام نشد

واکنش‌ها به جایگزینی و تخریب کتیبه‌های فارسی مقبره نظامی گنجوی ادامه داشت تا جایی که رایزن فرهنگی ایران در آذربایجان از دیدار سفیر ایران در این کشور با رئیس جمهور و وزیر فرهنگ جمهوری آذربایجان خبر داد و عنوان کرد: سفیر ایران در جمهوری آذربایجان با رئیس جمهور و وزیر فرهنگ این کشور برای بازگرداندن کتیبه‌های فارسی به مقبره‌ی نظامی دیدار می‌کند.

ابراهیم نوری به خبرنگار ایسنا گفت: سفیر ایران در جمهوری آذربایجان از رئیس جمهور و وزیر فرهنگ این کشور، وقت ملاقات گرفته است. برای من نیز برای گفت‌وگو با رئیس اداره میراث فرهنگی جمهوری آذربایجان قرار ملاقات درخواست شده است، ولی به دلیل مرخصی رفتن رئیس سازمان میراث فرهنگی این کشور، هنوز زمان این ملاقات، مشخص نشده است.

البته این ملاقات تا به حال انجام نشده تا اقدامات دیپلماسی ایران در قبال تخریب و جابه‌جایی کتیبه‌های فارسی از مقبره نظامی گنجوی به چند موضع‌گیری و مصاحبه ختم شود.

پای ویکتور هوگو هم به ماجرای نظامی باز شد

سفیر ایران در باکو هم از جمله مقامات ایرانی بود که به خبر اتفاقات مقبره نظامی گنجوی واکنش نشان داد.

محسن پاک‌آیین در گفت‌و گو با خبرنگار ایسنا تصریح کرد: منظومه‌های نظامی گنجوی در کنار شاهنامه فردوسی دو منبع اصلی زبان فارسی هستند که از سوی دانشگاه‌ها و موسسات شرق شناسی و سازمان یونسکو و حتی در میان شرق‌شناسان روسی و آذری به رسمیت شناخته شده‌اند و بعید است اظهار نظر اخیر مبنی بر غیر پارسی بودن اشعار نظامی، مورد تائید مسوولین فرهنگی آذربایجان باشد.

او گفت: غیر پارسی خواندن اشعار نظامی آنقدر عجیب است که بگوییم ویکتور هوگو اشعار خود را به زبان عربی سروده است.

سفیر ایران در باکو با بیان اینکه نظامی گنجوی محور دوستی دو کشور است و نباید به موضوعی برای اختلاف تبدیل شود، عنوان کرد:‌ دو کشور باید برای پاسداری از این نماد تمدن و فرهنگ مشترک به یک تفاهم مشترک و راهکارهای مفید برسند.

واکنش‌ مثبت از جمهوری تُرک‌ها

این صحبت‌های پاک‌آیین با واکنش مثبت یک عضو پارلمان جمهوری آذربایجان مواجه شد؛ گوهر بخشعلی اوا گفت: همان‌گونه که سفیر ایران نیز اظهار داشته است، سروده‌های نظامی گنجوی نباید به موضوع اختلاف تبدیل شود. نظامی گنجوی نه تنها به فرهنگ مشترک اسلامی آذربایجان و ایران تعلق دارد، بلکه به عنوان یک نابغه بزرگ متعلق به فرهنگ بشریت است.

او ادامه داد: نظامی گنجوی قطعا نمونه بزرگ یک شاعر فارسی‌گوی است که مقبره‌اش در جمهوری آذربایجان است.

اما حتی واکنش مثبت این عضو پارلمان هم نتوانست جمهوری آذربایجان را وادار کند پاسخی رسمی در این‌باره به جامعه ایرانی برای جعل هویت شاعر ملی‌شان بدهد.

سکوتِ مجلس و شخص اول قوه مقننه

مجلس ایران به دور از هیاهوهای شکل گرفته در قبال تخریب کتیبه‌های فارسی مقبره نظامی گنجوی در جمهوری آذربایجان، واکنش خاصی به این مساله نشان نداد؛ مجلس نه بیانیه‌ای صادر کرد و نه حتی نمایندگان در نطق یا تذکری به آن اشاره کردند. کمیسیون فرهنگی مجلس هم در جلسات خود به این مساله رسیدگی نکرد.

سکوت مجلس در پس شلوغی‌های مربوط به لایحه اصلاح بودجه 92 گم شد تا نمایندگان این لایحه را هم رد کنند و بدون هیچ توجهی به آنچه بر سر میراث معنوی‌مان در جمهوری آذربایجان می‌آید به تعطیلات دو هفته‌ای تابستانی‌شان بروند.

حتی علی لاریجانی که در سفر دو سال پیش خود به گنجه از مقبره نظامی بازدید و از مرمت و بازسازی این مقبره توسط دولت آذربایجان ابراز خرسندی کرده بود، نسبت به این تخریب و جابه‌جایی واکنشی نشان نداد.

با این حال برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگوهایی با خبرنگار پارلمانی این اقدام جمهوری آذربایجان را محکوم کردند و خواستار پی‌گیری حقوقی و دیپلماتیک این مساله شدند.

تکلیف یونسکو در قبال کتیبه‌های ایرانی مقبره نظامی

سخنگوی کمیسیون حقوقی مجلس در این‌باره به ایسنا گفت: تغییر، تبدیل، تحریف و از بین بردن آثار تخلف و موجب حق است و ما می‌توانیم از هویت خودمان دفاع کنیم. به کار بردن زبان و رسم‌الخط دیگری غیر از آن چه واقعیت داشته، جعل در گذشته و تاریخ است. اگرچه پشت این کارها اهداف سیاسی وجود دارد و به نوعی می‌خواهند گذشته ما را مقطوع نشان دهند و به غنایی که در فرهنگ فارسی است و مربوط به فرهنگ و ملیت ماست آسیب بزنند.

محمدعلی اسفنانی تاکید کرد: در هر حال این کار با هر دلیل و انگیزه‌ای که صورت گرفته باشد، یک عمل مجرمانه است و در صورتی که از ناحیه کشور ما مطرح شود، می‌توان از طریق بین‌المللی، دادگاه‌های بین‌المللی و دیوان داوری مورد بررسی قرار گیرد حتی به اعتقاد من یونسکو هم مکلف است در این زمینه ورود پیدا کند و جلوی این نوع تحریف تاریخی را بگیرد.

او اضافه کرد: ما به طور قطع می‌توانیم این مساله را از طریق مجامع بین‌المللی پیگیری کنیم چون هم متعلق به تاریخ ماست و هم به اعتقاد من از باب اینکه یک میراث جهانی است سازمان یونسکو تکلیف دارد سریع‌السیر اقدام کند و هم این کار را متوقف کند، هم خسارات وارده را جبران کند و حتی در عرصه بین‌المللی موجبات محکومیت‌ آنها را فراهم کند.

منظومه‌های دیپلماتیک به کمک منظومه‌های فارسی می‌آیند

ایرج ندیمی، عضو فراکسیون گردشگری مجلس شورای اسلامی هم معتقد است: ایران از جهت مواریث علمی، فرهنگی، انسانی و ادبی با مشکلاتی روبرو شده است. از جمله‌ی آنها مباحثی مربوط به تقسیمات جغرافیایی یا غارت استعماری است. مثلا بخش عمده‌ای از مواریث ما به علل جنگ‌ها و پیمان‌نامه‌ها از ایران جدا شده‌اند یعنی در اماکن دیگر یا کشورهای نواستقلال یافته و تازه استقلال یافته نگهداری می‌شود.

او به خبرنگار ایسنا گفت: ما نسبت به افرادی مثل نظامی گنجوی وظیفه داریم؛ آنها در زمانه خود تلاش کردند میراث ما را در منظومه‌ها، کلمات و دواوین خود حفظ کنند ما هم وظیفه داریم که در منظومه‌های دیپلماتیک پاسداشت آنها را حفظ کنیم.

ندیمی تاکید کرد: معنی این حرف این است که ازهمه دستگاه‌های مرتبط با حوزه دیپلماسی توقع داریم که چنین رویکردی داشته باشند. خود من نیز به عنوان رئیس شورای اجرایی گروه بین‌المجالس ایران(IPU) باید این قضیه را تعقیب کنم تا مبادا در راستای کم ارزش کردن جابجایی یا نابود کردن میراث‌های ما که در کشورهای دیگر نگهداری می‌شود قصور، تقصیر و یا توطئه‌ای انجام شود.

این کار توهین به زبان فارسی است

یک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هم در این‌باره به خبرنگار ایسنا گفت: اولین اقدام ایران باید این باشد که هم از طریق یونسکو و هم از طریق بقیه مراکز فرهنگی بین‌المللی رسما اعتراض خود را به این عمل نشان دهد.

نصرالله پژمان‌فر با بیان این‌که این کار توهین به زبان فارسی است، ادامه داد: سکوت و انفعال در این باره قطعا کار غلطی است و وزارت خارجه و رایزن‌های فرهنگی باید در این زمینه، اعتراض و تمامی مراکز و مجامع بین‌المللی باید این موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری کنند.

این داستان ادامه دارد...

البته اهالی ادب و فرهنگ هم در اظهارنظرهایی جداگانه انتقادات خود را به این کار دولت آذربایجان اعلام کردند؛ آن‌ها و همه مردمی که میراث معنوی کشورمان را دوست دارند با پیش‌زمینه‌هایی از اقدامات ترکیه برای تصاحب شمس و مولانا و سایر کشورهای دیگر در تحدید میراث معنوی فارسی و ایرانی منتظرند ببیننند چه اقدامی از سوی دولت‌مردان و دیپلمات‌های ایرانی انجام می‌شود؟

مردم البته، قصور سازمان میراث فرهنگی را هم که تاکنون هیچ اظهار نظر و واکنش رسمی از سوی مقامات این سازمان مطرح نشده را نادیده نخواهد گرفت و در کنار مسئولان سیاسی چشم‌انتظار اقدامی از سوی مسئولین میراث فرهنگی هم هستند.

امید است حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران و همکاران وی که در تبلیغات انتخاباتی خود بر نقش میراث فرهنگی و گردشگری تاکید خاصی داشتند وارد عمل و مانع به تاراج رفتن میراث فرهنگی ایران اسلامی شوند.

گزارش از خبرنگار ایسنا: رضوان اناری

انتهای پیام