پريسم: آن‌چه که بايد درباره رسوايي پايش اينترنت در آمريکا بدانيد

خوارزمي: اخبار مربوط به جاسوسي دولت آمريکا در اطلاعات خصوصي شهروندان در فضاي مجازي شوک بزرگي را به کل جامعه IT‌ وارد کرده است. اين اخبار در مرحله نخست توسط واشينگتن پست و گاردين منتشر شده، و در اندک زماني به تيتر اصلي تمام رسانه‌هاي خبري تبديل شدند. اما هجوم ناگهاني اين اخبار و حجم عظيم آن‌ها باعث شده است که بسياري از جزييات آن بي‌خبر مانده يا درباره برخي مطالب ترديد داشته باشند.

در وب فارسي نيز گرچه سايت‌هاي خبري به اين موضوع اشاره کردند، اما مطلب مفصل و جامعي درباره اين حادثه منتشر نشده است. به همين دليل احتمالا در قالب چند پست به تفصيل درباره اين حادثه صحبت خواهيم کرد. در اولين قدم و براي آشنايي بيشتر، در اين پست با ترجمه مطلبي که در The Next Web منتشر شده است، اطلاعات پايه‌اي در اين زمينه را با شما به اشتراک مي‌گذاريم.
مباني
۱- پريسم نام سري برنامه گردآوري داده‌اي است که از دل لايحه محافظت از آمريکا (Protect America Act) بيرون آمده است. اين لايحه در سال ۲۰۰۷ توسط کنگره آمريکا تصويب شد و امکان شنود و استراق سمع مکالمات اتباع بيگانه با يکديگر (احتمالا چه در داخل آمريکا و چه از داخل آمريکا به خارج آن) را بدون نياز به دستور قضايي براي دولت فراهم مي‌آورد.

۲- اين برنامه قرار بود به عنوان يک ابزار ضد تروريستي مورد استفاده قرار بگيرد که به مقامات دولتي ايالات متحده اجازه مي‌داد به داده‌ها و اطلاعات متعلق به مظنوناني دسترسي پيدا کنند که از ديد دولت مي‌توانستند خطري براي ايالات متحده محسوب شوند.
۳- مقامات دولتي اخيرا مجموعه‌اي از «حقايق» را درباره اين برنامه منتشر کرده‌اند. در اين سند اشاره شده است که کنگره در جريان روند کار اين برنامه بوده است. همچنين در اين سند آمده است که پريسم «يک برنامه جمع‌آوري داده يا داده‌کاوي مخفي نبوده است. پريسم يک سيستم کامپيوتري دولتي است که کار دولت در جمع‌آوري قانوني اطلاعات مربوط به اتباع بيگانه را از طريق فراهم‌اورندگان خدمات ارتباطي الکترونيک [نظير ايميل و چت] آن هم زير نظر دادگاه، ساده مي‌کرده است.
گزارش‌هاي اوليه
۱- هم واشينگتن پست و هم گاردين در مرحله نخست ادعا کردند که NSA [آژانس امنيت ملي آمريکا سرنام National Security Agency] براي پايش داده‌ها به سيستم‌هاي متعلق به ۹ شرکت اينترنتي دسترسي مستقيم داشته است. آن‌طور که در يک نامه محرمانه شرح وظايف مربوط به اين پروژه آمده است، اين اطلاعات براي «برنامه‌ريزي موثر، جهت‌دهي و اداره سيستم پايش و تشخيص فعاليت‌هاي نارکوتروريسم غيرقانوني» مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. لازم به ذکر است که در سند منتشر شده‌اي که پيشتر به آن اشاره کرديم دسترسي مستقيم انکار نشده است، در عوض آمده است که «دولت ايالات متحده به صورت يک‌جانبه فقط اطلاعات را از سرورهاي فراهم‌کنندگان خدمات ارتباطي الکترونيک آمريکا کسب نمي‌کرده است.»

۲- فهرست شرکت‌هايي که داده‌ها از آن‌ها جمع‌آوري مي‌شده است شامل مايکروسافت، ياهو، گوگل، فيس‌بوک، پال‌تاک، يوتوب، اسکايپ، AOL و اپل بوده است. البته گزارش شده است که سرويس‌هايي نظير دراپ‌باکس هم قرار بوده به اين فهرست اضافه شوند.
۳- مناقشات در اصل بر سر اين موضوع شکل گرفتند که آيا شرکت‌هاي مورد بحث به صورت مخفيانه در پايش داده‌ها مشارکت کرده‌اند و آيا پريسم شهروندان ايالات متحده را نيز به صورت غيرقانوني (بدون دستور قضايي) مورد جاسوسي قرار مي‌داده است يا خير.

۴- گاردين ادعا کرده است که شيوه به کار رفته براي پايش ترافيک اطلاعات، امکان جمع‌آوري داده‌هاي اتباع آمريکا را هم فراهم مي‌کرده است.
۵- واشينگتن پست نگاه ريزبينانه‌تري به اين موضوع داشته و در نهايت به اين نتيجه رسيده است که جمع‌آوري‌کنندگان اين داده‌ها «حداقل ۵۱ درصد مطمئن بوده‌اند» که داده‌ها به اتباع بيگانه تعلق دارد. چنين نتيجه‌گيري به اين معني است که ممکن است حجم قابل‌توجهي از داده‌هاي اطلاعات شهروندان ايالات متحده نيز به صورت تصادفي جمع‌آوري شود. اما از اين موضوع در راهنماهاي آموزشي NSA صرف‌نظر شده و آمده است «چيزي نيست که مايه نگراني شود».
۶- واشينگتن پست اعلام کرده است که اين اطلاعات توسط يک «افسر اطلاعاتي مسئول» افشا شده است، چرا که او فکر مي‌کرده اين کار آژانس با اين کار «به شدت به حريم خصوصي افراد تجاوز مي‌کند». اين منبع ناشناس افزوده بود: «آن‌ها تقريبا مي‌توانند شکل‌گيري ايده‌هاي‌تان را درست در هنگام تايپ آن‌ها ببينند.»
تکذيب‌ها
۱- تمام شرکت‌هايي که در گزارش اوليه به آن‌ها اشاره شده بود، مشارکت در چنين برنامه‌اي را تکذيب کردند. بعد از اين تکذيب‌ها واشينگتن پست از ادعاي اوليه خود مبني بر اين‌که شرکت‌ها «آگاهانه» در پروژه جمع‌آوري داده پريسم مشارکت داشته‌اند عقب‌نشيني کرد.
۲- نامه‌اي که از سوي جيمز آر کلپر (James R. Clapper) مدير سازمان اطلاعات ملي (National Intelligence) منتشر شد، ادعا شده بود که مطالب منتشر شده در گاردين و واشينگتن پست هر دو شامل «اشتباهات متعددي» است. کلپر کلا موضوع جاسوسي پريسم در داده‌هاي اتباع آمريکا را رد کرد اما درباره ساير جزيياتي که اعتقاد داشت نادرست هستند چيزي نگفت.
۳- لري پيج مديرعامل گوگل کمي بعدتر در پستي با عنوان «What the . . .?» که در بلاگ رسمي گوگل منتشر شد، دوباره مشارکت در پريسم را رد کرده و خواستار شفافيت بيشتري در تعامل دولت و شرکت‌هاي حوزه فناوري شد.
۴- مارک زاکربرگ مديرعامل فيس‌بوک هم قاطعانه مشارکت در پريسم را رد کرده و گزارش‌هاي منتشر شده درباره آن را «ظالمانه و ناراحت‌کننده» خواند. او هم‌چنين گفته است: «که فيس‌بوک هيچ‌گاه مانند ورايزون درخواست يا حکم قانوني براي جمع‌آوري متاديتا در حجم زياد را از سوي هيچ آژانس دولتي دريافت نکرده است. و اگر چنين درخواستي را دريافت مي‌کرديم، با شدت با آن برخورد مي‌کرديم. ما تا ديروز چيزي درباره پريسم نشنيده بوديم.»

پيشرفت‌هاي بعدي
۱- يکي از مقاله‌‌هاي بعدي گاردين ادعا کرده بود که آژانس اطلاعات بريتانيا GCHQ نيز به داده‌هاي پريسم دسترسي داشته است. اين گزارش براساس اسنادي تنظيم شده بود که به دست روزنامه گاردين افتاده بود و نشان مي‌داد GCHQ از ژوئن ۲۰۱۰ مي‌توانسته به سيستم پريسم دسترسي پيدا کند. اين مدارک هم‌چنين نشان مي‌داد که آژانس اطلاعاتي بريتانيا در سال گذشته با استفاده از اين داده‌ها ۱۹۷ گزارش اطلاعاتي را تنظيم کرده است.
۲- باراک اوباما رييس جمهور ايالات متحده در نطقي وجود پريسم را تاييد کرد و ادعا کرد که اين برنامه «به شهروندان ايالات متحده و کساني که در آن‌جا سکونت دارند ارتباطي نداشته است.» او افزوده بود: «دلايلي براي محرمانه بودن اين پروژه‌ها وجود دارد. به نظر مي‌رسد تفکري شکل گرفته که هر برنامه محرمانه و سري را با دليل يا بدون دليل مشکوک مي‌داند. اما واقعيت اين است که در تاريخ مدرن ما برنامه‌هاي متنوع زيادي هستند که به عنوان پروژه‌هاي محرمانه طبقه‌بندي مي‌شوند.»
۳- رويترز به منابعي اشاره کرد که مي‌گفتند برنامه پريسم همان‌طور که در گزارش‌هاي اوليه آمده است يک حمله تروريستي را در سيستم متروي نيويورک خنثي کرده است. هرچند به ادعاي BuzzFeed گزارش‌هاي مردمي حاکي از اين بوده است که اين عمليات، يک عمليات پليسي معمولي بوده است که يک برنامه حمله را در سال ۲۰۰۹ خنثي کرده است.
۴- اسلايدي که به تازگي فاش شده است تاکيد مي‌کند که پريسم امکان دسترسي مستقيم به سرورهاي برخي از شرکت‌هاي اينترنتي را فراهم مي‌کرده است. اين موضوع در حالي آشکار شد که بسياري از اين شرکت‌ها دسترسي مستقيم دولت به سرورهاي‌شان را رد کرده بودند. به نظر مي‌رسد اين مساله به تناقضي غيرقابل حل تبديل شده است و شايد مشکل به مفهوم و معناي دسترسي مستقيم بازگردد!
آيا پريسم چندان که به نظر مي‌رسيد مهم نيست؟
۱- ۲۴ ساعت بعد از انتشار اين خبر، مجموعه جديدي از گزارش‌ها منتشر شدند که به تفصيل بيشتري نشان مي‌دادند که سرويس‌هاي امنيتي آمريکا و شرکت‌هاي اينترنتي بزرگ چگونه با هم کار مي‌کنند. نيويورک تايمز گزارشي را منتشر کرد که در آن ادعا شده بود، همان شرکت‌هايي که در گزارش گاردين از آن‌ها نام برده شده بود با دولت آمريکا بر سر نحوه به اشتراک‌گذاري اطلاعات مذاکره کرده‌اند. اما در همين گزارش هم آمده بود که شرکت‌هاي مورد بحث «تمايز آشکاري را ميان فراهم کردن دسترسي کامل به سرورهاي‌شان براي دولت در جهت جمع‌آوري اطلاعات کاربران و ارايه داده‌هاي خاص برمبناي حکم‌هاي مجزاي قضايي قايل شده‌اند.»
۲- در گزارش نيويورک تايمز آمده است: «حداقل در دو مورد (گوگل و فيس‌بوک) يکي از نقشه‌هاي مورد بحث ايجاد پورتال‌هايي مجزا و امن در بعضي موارد حتي روي سرورهاي شرکت بوده است. اين اتاق‌ها درواقع نمونه ديجيتال اتاق‌هاي امن فيزيکي هستند که مدت‌هاست براي نگهداري اسناد سري از آن‌ها استفاده مي‌شود. به گفته افرادي که در اين مذاکرات شرکت داشته‌اند، دولت از طريق اين اتاق‌هاي امن آنلاين تقاضاي دريافت داده‌اي خاص را مطرح کرده، شرکت‌ها آن داده‌ها را جمع‌آوري کرده و در اتاق قرار مي‌دادند و دولت آن‌ها را از آن‌جا برمي‌داشت.»
۳- اما گوگل دوباره تکذيبيه‌اي را منتشر کرده است که اين بار به گزارش نيويورک تايمز مبني بر شيوه اشتراک داده شبه دراپ‌باکس مربوط مي‌شود. در اين سند ادعا شده است که چنين قراردادي هرگز وجود نداشته است.
۴- در همين حال CNET از قول يک منبع اطلاعاتي نقل مي‌کند که: «مساله شبيه چيزي که در مقالات نمايشي گاردين و واشينگتن پست آمده نيست. هيچ کدام از آن‌ها صحت ندارد! مساله تنها روالي قانوني و فرماليته است که شرکت‌ها موظف به رعايت آن هستند.» منبع ديگري هم مي‌افزايد: «شما نمي‌توانيد فهرست تمام کساني که در پاکستان عبارت X را جست‌وجو کرده‌اند را به دست بياوريد . . . درخواست هنوز بايد جزييات بيشتري داشته باشد.»
افشا کننده اسرار خود را معرفي مي‌کند
۱- گاردين مصاحبه‌اي مفصل با ادوارد اسنودن (Edward Snowden) را منتشر مي‌کند که يکي از همکاران سابق CIA در حوزه فناوري بوده است.
۲- اسنودن که ۲۹ سال سن دارد، اکنون در هنگ‌کنگ به سر مي‌برد و در حال تماشاي پخش شدن خبري که افشا کرده در سراسر جهان است. البته او نگران احتمال ردگيري و تعقيب خودش نيز هست. او به صورت خاص هنگ‌کنگ را انتخاب کرده است، چرا که اعتقاد دارد که دولت اين کشور مدافع آزادي بيان است و به احتمال دربرابر درخواست آمريکا براي مسترد کردنش مقاومت خواهد کرد.

۳- او مي‌گويد که به دنبال شهرت نبوده است، اما نمي‌توانسته ناشناس بماند. او به گاردين گفته است: «هيچ قصدي براي پنهان کردن هويت‌ام ندارم چرا که معتقدم کار اشتباهي نکرده‌ام.»
۴- او درباره انگيزه‌اش مي‌گويد: «من مي‌خواهم تمام آن (زندگي راحت پيشين) را قرباني کنم چرا که اگر به دولت ايالات متحده اجازه مي‌دادم حريم شخصي، آزادي اينترنت و آزادي‌هاي فردي مردم دنيا را با اين ماشين عظيم نظارتي که به صورت سري در حال ساخت بود، نابود کند وجدانم مرا راحت نمي‌گذاشت.»
۵- اطلاعات بيشتر درباره اسنودن را مي‌توانيد از اين‌جا کسب کنيد.