تاریخ ایرانی: از غیرمنتظره‌ترین گرایش‌های فرهنگی منطقه بالکان، خاورمیانه و شمال
آفریقا، ظهور دوبارهٔ فرهنگ عثمانی از طریق سریال‌های تلویزیونی است.
سریال‌های تلویزیونی ساخت کشور
ترکیه، با سرمایه‌گذارانی از بخش‌های دولتی و خصوصی، در بسیاری از کشورهایی
که در گذشته تحت سلطهٔ امپراتوری عثمانی بوده‌اند، با استقبال بسیار زیادی
مواجه شده و تصویری باشکوه از آن دوران را به نمایش در می‌آورند.
امپراتوری عثمانی بر سرزمین‌های
زیادی حکمرانی کرد و بسیاری از مردم تحت سلطه آن حکومت مورد ستم قرار
گرفتند. به عنوان نمونه، مردم منطقه بالکان مجبور بودند تا بزرگترین پسر
خانواده خود را به سلطان عثمانی ببخشند تا به خدمت پیاده نظام ارتش درآید.
در این سریال‌ها سعی بر آن بوده که برتری وضعیت معاش و جایگاه اجتماعی
مسلمانان در مقایسه با باقی جمعیت، تصویر شود.
سریال‌های ساخت ترکیه بیشترین
تماشاگر را در بوسنی، مقدونیه و صربستان (با توجه به درصد بالای مسلمانان
این کشور‌ها) دارا هستند. تعداد زیادی از مردم این منطقه در دوران عثمانی
به دین اسلام گرویدند.
دارکو بروشیچ، رئیس مرکز تحقیقات رسانه‌ای AGB Nielsen می‌گوید: «سریال‌های ساخت ترکیه جایگزین سریال‌های آمریکای جنوبی، که ۱۵ سال پیش در اوج شهرت خود بودند، شده‌اند.»
پربیننده‌ترین سریال تلویزیونی
در بوسنی و هرزگوین، سریال «سدهٔ باشکوه» (حریم سلطان) است. برخی از
مسلمانان حوزهٔ بالکان، ترکیه را وطن اصلی خود می‌شمارند که این خود نیز به
محبوبیت این سریال می‌افزاید.
علاوه بر مسلمانان، صرب‌های
ارتدوکس نیز به بینندگان این سریال‌ها افزوده شده‌اند. راتکو بوژویچ،
جامعه‌شناس صرب می‌گوید: «طرز فکری که در این سریال‌ها به چشم می‌خورد
بسیار به اندیشه‌های سنتی مردم صربستان نزدیک است.»
اما برخی، میزان تاثیرگذاری این
سریال‌ها بر جامعه‌شان را نگران‌کننده می‌دانند. عثمانی‌ها در زمان
سلطه‌شان، رفتار بسیار تند و خشنی با مردم این منطقه - برای مثال با
صرب‌های ارتدوکس- داشتند. نفوذ ترکیه در منطقه بالکان، هرچند غیررسمی،
بسیاری از مردم را نگران می‌کند. احتمال الحاق ترکیه به اتحادیهٔ اروپا و
تصویب قوانینی که به نفع ترکیه باشد می‌تواند بر کشورهای حوزه بالکان تاثیر
منفی بگذارد، اگرچه ترکیه از زمان عهدنامه ۱۹۶۴ آنکارا در پی پیوستن به
اروپا بوده و تاکنون موفق به انجام آن نشده است. مردم حوزه بالکان
جنبه‌هایی از فرهنگ ترکیه را پذیرا شده‌اند ولی ستم‌های روا شده در دوران
عثمانی را فراموش نکرده‌اند و کوچکترین ظرفیتی برای پذیرش دوبارهٔ این نوع
رفتار در آینده به چشم نمی‌آید.
از سوی دیگر، ستایش شکوه و جلال
امپراتوری عثمانی در خاورمیانه نیز در حال شکل‌گیری است. اما اهمیت
کشورهای خاورمیانه برای دولت ترکیه چیست؟ منطقه خاورمیانه برای قرون متمادی
بستری بوده است برای درگیری‌های بی‌شمار. به تازگی نیز، پناهندگان زیادی
از سوریه به ترکیه مهاجرت کرده‌اند و به نوعی، فرهنگ آن کشور را
پذیرفته‌اند. این پدیده، خود پیشرفت چشمگیری است در روابط میان اعراب و
ترک‌ها که سابقه خصومت تاریخی با یکدیگر داشته‌اند.
از نظر اقتصادی، فراهم‌سازی
بستری برای بسط و توسعه عظیم شرکت‌های دولتی و خصوصی ترک در کشورهایی که در
گذشته بخشی از امپراتوری عثمانی به شمار می‌آمدند، امری ضروری به نظر
می‌رسد. عبدالرحمان سلیک، وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه اذعان دارد: «افزایش
صادرات برنامه‌های تلویزیونی تولید شده در ترکیه، برای گسترش هویت ملی ما
از اهمیت روزافزونی برخوردار است.»
اما رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر
ترکیه از مخالفان سرسخت محبوب‌ترین سریال تلویزیونی این کشور، «سدهٔ
باشکوه» (حریم سلطان) به شمار می‌آید. این برنامهٔ تلویزیونی داستان
اغراق‌شده‌ای است از زندگی خصوصی سلیمان محتشم، سلطان پرآوازهٔ عثمانی در
قرن ۱۶ میلادی. این سریال در ۴۳ کشور جهان در حال پخش است و حدود ۲۰۰
میلیون نفر بیننده دارد. سریالی که اردوغان آن را فتنه‌جویانه می‌داند: «من
کارگردان این سریال و و رئیس شبکه تلویزیونی آن را محکوم می‌کنم...ما به
مسوولان مربوطه تذکر داده‌ایم و روند پیگیری قضایی را آغاز خواهیم کرد.»
سال قبل خبری منتشر شد که حزب
اردوغان در پی تصویب قانونی است که «سدهٔ باشکوه» و دیگر برنامه‌های
تلویزیونی که شخصیت‌های تاریخی ترکیه را «تحقیر» می‌کنند، ممنوع می‌کند.
اردوغان طی سخنرانی دیگری،عوامل این سریال را تهدید کرد: «ما به آن‌ها درس
خواهیم داد.» او در مصاحبه‌ای با روزنامهٔ حریت افزود: «هدف از این قانون،
جلوگیری از تحقیر شخصیت‌ها و تحریف وقایع مهم تاریخ است.»
حزب لیبرال ترکیه که از احزاب
مخالف اردوغان به شمار می‌آید، به انتقاد شدید از او پرداخته و اعمال وی را
مستبدانه خوانده است. نماینده حزب «جمهوریخواه خلق»، اصلی‌ترین حزب
اپوزیسیون ترکیه نیز در واکنش به این عمل اردوغان گفت: «نخست‌وزیر به
محبوبیت این سریال حسادت می‌ورزد. اردوغان می‌خواهد که تنها سلطان ترکیه
باشد.»
جنگ‌های فرهنگی در همهٔ کشور‌ها
اتفاق می‌افتند و به تصویر درآوردن شخصیت‌های مهم تاریخی، از آبراهام
لینکلن تا سلیمان محتشم، همواره بحث‌های زیادی در پی داشته است. اما مشکلی
که در مورد عکس‌العمل‌های تند اردوغان وجود دارد، برهه زمانی حساس منطقه
است.
با وجود مسایلی همچون
ناآرامیهای کشورهای عربی و نبردهای خونین در سوریه، دولت‌های منطقه بیش از
هر زمانی به افزایش ظرفیت انتقادپذیری و بحث و تبادل نظر نیازمندند و
اینگونه به نظر می‌رسد که ترکیه در مسیر اشتباهی گام نهاده است. حتی
می‌توان گفت که محمد مرسی، در مقایسه با اردوغان، در زمینهٔ آزادی بیان
عملکرد موفق‌تری داشته است.
تصمیمات سختگیرانهٔ اردوغان در
مواردی همچون ممنوعیت پخش یک سریال محبوب، بر عدم وجود آزادی بیان در ترکیه
دلالت دارد. اگرچه هیاهو بر سر یک برنامه تلویزیونی در مقابل مسایلی همچون
حقوق زنان، ناآرامیهای داخلی، از سرگیری مجازات اعدام و... از اهمیت
کمتری برخوردار است، ولی مسایلی از این دست نیز دولت اردوغان را مجبور
خواهد کرد تا بهای سنگینی بپردازد.