دکتر مجید رضائیان، استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم ـ در نشست تخصصی «تأثیر روزنامه نگاری واقعیت مجازی بر روزنامه نگاری تحلیلی» به تبیین و نقد روزنامه نگاری واقعیت مجازی پرداخت.
به گزارش انتخاب، او در این نشست بیان کرد: در وب۳ یا هوشمند، ما به جهان جدیدی پرتاب می شویم و به ارتباطات دو سطح جدید اضافه می شود. یکی از این سطح ها اینترنت اشیاء است. به این صورت است که دیگر ما وارد دنیای آنلاین حسی تصویری خواهیم شد. پیش بینی من این است که در سال ۲۰۲۰ وارد فضایی می شویم که همه چیز ـ به دلیل هوشمند شدن ـ روزنامه نگاری ما را تحت تاثیر جدی قرار خواهد داد؛ اما در تعارض خرد و نظم یا نیاز به فهمیدن و تکنولوژی؛ روزنامه نگاری، خرد و پویش فهم، بازنده و تسلیم تکنولوژی نخواهد شد.
رضائیان با اشاره به نقد دیگری که به واقعیت مجازی دارد، بیان کرد: VR موضوع جدیدی است که در چند سال آینده به وجود می آید. طبق تعریفی که ما روزنامه نگاران از روزنامه نگاری ـ در هر ژانری داریم ـ روزنامه نگاری و بویژه فرم خبر، از سه عنصر عینیت، واقعیت و حقیقت تشکیل شده است. یعنی در واقع روزنامه نگاری فرایندی از درک واقعیت به همراه عینیت است تا زمانی که منعکس می شود. ولی در حال حاضر می گویند واقعیت افزوده مخاطب را به هرکجا که بخواهید با استفاده از تکنولوژی می برد.
او در ادامه با اشاره به پژوهش صورت گرفته در دانشگاه استنفورد، افزود: پروژه ای که دانشگاه استنفورد آن را اجرا کرد و برخی از رسانه ها به ویژه نیویورک تایمز با بازسازی بمباران حلب، مخاطبان را با واقعیت مجازی یا VR در روزنامه نگاری – به عنوان شکل جدیدی از روزنامه نگاری آینده ـ مواجه ساخت. در اینجا پژوهشگران روزنامه نگاری دانشگاه استنفورد معتقدند؛ بازسازی رویداد به وسیله دوربین ۳۶۰ درجه، واقعیت را به نوعی بازسازی می کند که مخاطب در قالب اول شخص مستقیماً با رویداد ارتباط می گیرد و این نوعی از تجربه روزنامه نگاری جدید می تواند باشد.
این استاد ارتباطات ادامه داد: شما با استفاده از تکنولوژی در مکان زلزله حضور دارید؛ شما فقط دیدید که زلزله شده و ساختمان هایی از بین رفته و انسان هایی زخمی و کشته شدگان حادثه را مشاهده می کنید ولی آیا می دانید ساعت و زمان دقیق زلزله کی بوده؟ چندمین زلزله در آن منطقه بوده؟ تعداد پس لرزه ها چقدر بوده؟ نقطه ی دقیق حادث شدن زلزله کجا بوده؟ وقتی شما حادثه‌ای را توسط VR دیدید، پرسش‌هایی ایجاد می شود که باید از روزنامه‌نگار بپرسید و VR به شما پاسخی نمی‌دهد. همچنین در تحقیقات دانشگاه استنفورد گفته می شود که VR مخاطبان را اول شخص می‌داند و این اتفاق حسی- تصویری، نوعی تجربه است؛ اما من می‌گویم که تجربه نیست، تجربه باید از طریق عینیت حاصل شود.
به تعبیر رضائیان، «منطقیون در این گونه مواقع می گویند؛ عامل مادی پدیده را به شما می دهد؛ ولی عامل معنوی را به شما نخواهد داد.» این همان نقطه ی محکمی است که روزنامه نگاری تحلیلی بر آن تکیه زده است.
او در پایان نقد خود گفت: اساتید استنفورد می‌گویند که VR نهایت روزنامه‌نگاری است اما من می‌گویم بخشی از روزنامه‌نگاری است. همچنین آنها معتقدند که فاصله مجاز و واقعیت را کم می‌کند؛ اما با این وجود به نظر من به آن عینیت نمی‌دهد. گرچه این اتفاق با شتاب تحولات تکنولوژی و با آمدن روزنامه نگاری واقعیت مجازی از یک سو و وب هوشمند و اینترنت اشیاء از سوی دیگر، قطعا رخ خواهد داد؛ اما بر این باورم که جای روزنامه نگاری تحلیلی را نمی گیرد. هر چند که چالش های روزنامه نگاری و رسانه‌ها از سال ۲۰۲۰ میلادی به مراتب بیش از امروز خواهد شد.
